არ გეგონოთ 1001 ზღაპრის ზღაპარი:

თურქული მუსიკათერაპია:
XV საუკუნის ბოლოს სულთანმა ბაიაზიდ მეორემ ედირნეში ააგო საგიჟეთი სადაც გიჟებს და სიგიჟეს მკურნალობდნენ მუსიკით.

ბაიაზიდი ტახტზე 

კონსტანტინეპოლის დამპყრობელი მეჰმეტ მეორის შვილი და მემკვიდრე ითვლება ღვთისმოსავად, მეტიც, მუზმუზელა ფარისევლად.
ისაა ერთდროულად ქველმოქმედი და აღმზრდელობითი დაწესებულების დამფუძნებელი რომელიც მან ააგო 1484-1488 წლებში ედირნეში, ოსმალეთის იმპერიის დედაქალაქში კონსტანტინეპოლის დაპყრობამდე. ეს შთამბედავი აქტი განაპირობა იმან რომ ბაიაზიდ მეორეს სურდა გამორჩევა წმინდა სოფიოს ტაძარში შეყვარებული მეჰმეტ მეორისაგან.
ბაიაზიდმა შექმნა პირველ რიგში თავისი ხალხისთვის სიკეთის მოქმედი სულთანის კონცეფცია.
მას არ უარუყვია დერვიშების მეშვეობით ისლამის გავრცელების თავისი მისია. დერვიშებისთვის მან მიზგითის ორივე მხარეს ააგო ორი სასტუმრო.
მაგრამ ის იყო ღარიბთა, ბეჩავთა მფარველიც. ის აჭმევს ღარიბებს და ავადმყოფებს, განსაკუთრებით გიჟებს მკურნალობს ახლებურად: მუსიკით.
კომპლექსის მათთვის განკუთვნილი ნაწილი უფრო დიდია. მასში არის მედიცინის კვადრატული გეგმის კოლეჯი სადაც გაკვეთილების დარბაზის ირგვლივ არის 18 მოწაფის ოთახები და თავშესაფარი გიჟებისთვის. თვითონ თავშესაფარი იყოფა ორ ნაწილად. ირველ რიგში ესაა სწორკუთხა ეზო რომლის ერთ მხარეს არის სენაკები ავადმყოფებისთვის ვისაც სჭირდებათ იზოლირება, განმარტოება. შემდეგ არის ექვსკუთხა დარბაზი გამოჯანმრთელების გზაზე დამდგარებისთვის ან მსუბუქად ავადმყოფებისთვის ; კამაროვანი ოთახები სტუმართმოყვრულად იხსნება ცენტრალური შადრევნიანი სივრცისკენ.
ამ კომპლექსის ფუნქციონირებას აღწერს XVII საუკუნის მწერალი ევლია ჩელები, ავტორი სახელგანთქმული ნაშრომისა «მოგზაურობის დღიური».
«რაც ვნახე ნამდვილად საინტერესოა: მისი უდიდებულესობა სულთანი ბაიაზიდ მეორის ძღვენი გულისხმობს ათი მომღერლისა და მუსიკოსის აყვანას ავადმყოფთა განსაკურნავად, ტანჯულებისთვის ტანჯვისა და ნაღველის შესამსუბუქებლად.

ბაიაზიდი 

მათ შორისაა სამი მომღერალი, ერთი ფლეიტა, ერთი ვიოლინო, ერთი სალამური, ლითონის თეფში, ქნარი-ლითონის თეფში და ბარბითი. ისინი მოდიან სამჯერ კვირაში და უკრავენ ავადმყოფებისთვის და გიჟებისთვის. მრავალი ავადმყოფი და გიჟი გამხნევებულია ყოვლისშემძლე ღმერთის დახმარებით.
მუსიკის ყოველ ინსტრუმენტს და ყოველ ტონალობას მოაქვს სულიერი საკვები».
დღეს ბაიაზეთის მშვენიერი შენობები ისევაა მდინარე ტუნკას ნაპირზე და მნახველს თან ახლავს ფლეიტების სიმღერა... რაც შეგვახსენებს რომ XV საუკუნის სულთანი განათლებულიც შეიძლება ყოფილიყო (პიერ შოვას ეს მრავლისმთქმელი და დამაფიქრებელი წერილი დაიბეჭდა ფრანგულ ჟურნალში «ისტორია კოლექციები, საგანგებო ნომერში « სიგიჟე, 2011 წლის აპრილი, გვ. 39).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! 1

ევროპელი ისტორიკების  რატომღაც მივიწყებული ნააზრევიდან :

აღმოსავლეთიდანაა სინათლე ! « Ex Oriente Lux!», როგორც ამბობდნენ ძველი და ბრძენი რომაელები.  სულ ცოტა რამ ამისა და ქართველებისთვის საინტერესო ბევრი სხვა რამის შესახებ ევროპელ ისტორიკოსთა მიხედვით.

რენე გრუსე, ისტორიის შედეგი

ზღვა და მთა: «ხმელთაშუა ზღვა საკუთარ თავს განსაზღვრავს ყოველი მხრიდან ხმელეთით შემოფარგლულ და შეზღუდულ ზღვად. ხმელთაშუა ზღვა განა უპირველეს ყოვლისა მთებს შორის მოქცეული ზღვა არაა? აუცილებელია ამის ხაზგასმით აღნიშნვა  ისტორიის პლანში ვინაიდან ჩვეულებრივ ამ ფაქტსა და მის მრავალ შედეგს ყურადღებას არ აქცევენ ხოლმე.
                
მთა ყველგანაა ზღვის ირგვლივ, ზოგიერთი უმნიშვნელო წყვეტილის გამოკლებით ( მაგ. გიბრალტარი, ნორუზის ზღურბლი, ეგეოსიდან შავი ზღვისკენ მიმავალი სრუტეები. ერთადერთი მნიშვნელოვანი ლაკუნაა სახარის სიბრტყე).
               
დავუმატოთ რომ ესაა მაღალი, ვრცელი, დაუსრულებელი მთები : ალპები, პირენეები, აპენინები, დინარიკული ალპები, კავკასია, ანატოლიის მთები,  ესპანური კორდილიერები, ძალიან მძლავრი, მომთხოვნი პერსონები, ერთნი სიმაღლის გამო, მეორენი მათი კომპაქტური ფორმებისა თუ ძნელად მისადგომი, ღრმა, ჩაჭედილი ხეობების გამო...» ( სახელგანთქმული ფრანგი ისტორიკოსი, აკადემიკოსი, ფრანგ ისტორიკოსთა სკოლა «ანალების» ცნობილი წარმომადგენელი ფერნან ბროდელი, «ხმელთაშუაზღვისპირეთი და ხმელთაშუაზღვისპირული სამყარო ფილიპე მეორის ხანაში, წიგნი პირველი, «გარემოს წილი», პარიზი, 1990,გვ.30-31).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 2

«გარყვნილი მსოფლიოს დამანგრეველი წყალდიდობის შემდეგ გავიდა 50 დღე და მეშვიდე თვეს, თვის მე-17 დღეს ნოეს კიდობანი არარატის მთებზე გაჩერდა» ( შესაქმე, II, 8-4).

წარღვნა 

«კაცობრიობის და საერთოდ ცოცხალი სამყაროს ახალი ცხოვრება, ამდენად, კავკასიიდან გავრცელდა.» ( «სკვითებზე ადრე, ხელოვნების წინაისტორია საბჭოთა კავშირში», პარიზი, ეროვნულ მუზეუმთა გაერთიანების გამოცემა, 1979, გვ. 154).

ახალი თეორიები ბიბლიური წარღვნის შესახებ:
«ნოეს ცხოვრების მეექვსასე წელს გაიხსნა დიდი უფსკრულის ყველა რეზერვუარი. დაიწყო თავსხმა რომელიც გრძელდებოდა 40 დღე და 40 ღამე. ძულ უფრო და უფრო მაღლა იწევდა წყლის დონე. წყალმა დაფარა ყველაზე მაღალი მთები» ( შესაქმის წიგნი 7, 11-19). ასე აღწერს ბიბლია წარღვნის შთამბეჭდავ ეპიზოდს, კატასტროფას რომელმაც შესძრა კაცობრიობა. საუკუნის დასაწყისიდან შეიქმნა მრავალი ჰიპოთეზა რათა მოენახათ ბუნებრივი მოვლენა რომელიც საკმაოდ მნიშვნელოვანი იქნებოდა მასში ღვთაებრივი ნიშნის დასანახად და მის გადასაქცევად ბიბლიური თხრობის ნაწილად.

გასულ ზაფხულს ტიტანიკის სახელგანთქმული მკვლევარი რობერტ ბალლარტის მიერ შავ ზღვაში მოწყობილმა წყალქვეშა ექსპედიციამ ( ექსპედიცია მოეწყო ნეიშნლ ჯეოგრაფიკ სოსაიეტის პატრონაჟით) აღმოაჩინა ადამიანის დასახლებათა კვალი. ქვის იარაღები და, რაც მთავარია, ხის კოჭები რომლებიც გვაფიქრებინებენ რომ ძვ.წ. 5000 წელს შავი ზღვის ფსკერზე აგებული იყო დასახლება რომელიც შემდეგ ზღვაში იქნა დანთქმული.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! 3

მასისი-არარატი

ნოეს კიდობნის ძიებაში:  ქსავიერ ფევრი, «რარატის მთები»: 
«150 დღის შემდეგ წყალმა იკლო და მეშვიდე თვის მე-17 დღეს კიდობანი შეჩერდა არარატის მთებზე». ამას გადმოსცემს ბიბლია შესაქმის წიგნში. ნოეს კიდობანი ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისიდან კვებავს ებრაულ და ქრისტიანულ იკონოგრაფიას. აღწერილი როგორც კოლოსალური გემი, რომლის ზომებიც იზრდებოდა წარღვნაზე მითის შესწავლის კვალობაზე, ის უპირველეს ყოვლისა წარმოდგენილია როგორც წყალზე მცურავი კიდობანი თუ მცურავი სახლი. ასეთია მისი სახე ფრიგიული ამაპეის მონეტებზე, რომის კატაკომბების ფრესკებზე მეორე საუკუნეში თუ უძველეს

სარკოფაგებზე. მხოლოდ IV საუკუნეში დაიწყეს მისი გამოსახვა ნამდვილი გემის სახით. მეხუთე საკუნის ასეთი საკმაოდ დაზიანებული გამოსახულება ჩანს ჟერაშის სინაგოგაში (იორდანია), შემდეგ შუა საუკუნეების დასავლეთში, სან-სავან-ის მოხატულ კამარაზე ( XI-XII სს.), ბონის ( საფრანგეთის) კოლეგიალის თუ ოტანის კათედრალის კაპიტელებზე ( XII ს.). სხვადასხვა თემის მეშვეობით კიდობნის მშენებლობამ, ცხოველთა აყვანამ და წყლის კლებამ ადგილი მოიპოვა დიდ მხატვართა რეპერტუარში ( რაფაელი ვატიკანის ლოჟებში, მოქელანჯელო სიქსტეს კაპელაში, ტიციანი, პუსენი, გიუსტავ დორე ბიბლიის მისეული ილუსტრაციები...). ამ სახეთა წყალობით კოლექტიურ წარმოსახვაში ღრმად ფესვგადგმული ნოეს კიდობანი ხშირად იჩენს თავს ხელოვნების ნაწარმოებებში და აფიქრებინებს დაინტერესებულ პირებს ექსპედიციების მოწყობას არქეოლოგიურ მოწმობათა მოსაპოვებლად.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! (4)

ბევრი ევროპელი მეცნიერის აზრით ქართველთა ნათესავ ეტრუსკებზე და ეტრურიაზე:
ეტრუსკებს იტალიის შუაგულში, რეგიონში რომელიც დღეს მათ სახელს ატარებს წილად ხვდათ ბრწყინვალე და, სულ ცოტა, განსაკუთრებული ბედი. ძვ.წ. მეშვიდე საუკუნიდან მათ განავითარეს ორიგინალური და ბრწყინვალე ცივილიზაცია. მათ თავისი იმპერია კინაღამ იტალიის მთელ ნახევარკუნძულზე განავრცეს. მაგრამ გამოჩნდა რომი და მან შეიძინა თავისი ცნობილი მნიშვნელობა. ეტრუსკული ძლიერება

ეფემერული აღმოჩნდა: ეტრურია რომაელთა დარტყმების ქვეშ ეცემა ძვ.წ. III საუკუნიდან. მაგრამ მისი წეს-ჩვეულებები და ტრადიციები უნდა გადარჩენილიყო. რომში გაჩნდა არისტოკრატია რომელიც პრეტენზიას აცხადებდა ნათესაობაზე დიდ ეტრუსკულ საგვარეულოებთან. ეტრუსკებმა დატოვეს დიდი კულტურული და მხატვრული მემკვიდრეობა რომლის მიმართ ინტერესს ძველადვე იჩენდნენ. მაგრამ ჩვენ ბევრი არაფერი ვიცით ამ შესანიშნავი ხალხის შესახებ, ხალხისა რომლის ბრწყინვალე ნაწარმოებებითაც შეიძლება დავტკბეთ მსოფლიოს მუზეუმებში...

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 5

«აზია თავისად თვლის ეტრუსკებს» ( M. Porcius Cato, ძვV.წ. II ს.). 

 ჩვენ ვერ გავიაზრებთ რომის ისტორიას და მასთან ერთად დასავლური ცივილიზაციის განვითარებას თუ არ ვიცით ის ცივილიზაცია რაც ეტრუსკებმა ისესხეს აღმოსავლეთისაგან, რაც შემდგომში შეუთანხმეს მათ საკუთარ ტრადიციბსა და გენიას» (Axels Boethius, 1958).

ძველი აღმოსავლეთი. 

Ex Oriente lux:
როდესაც მსოფლიო საათის ციფერბლატზე ისარი გადასცდა ძვ.წ. 1000 წელს და მზად იყო X საუკუნის დასაწყებად კაცობრიობა თავისი ისტორიის ახალ ზღურბლზე იმყოფებოდა. ახლოვდებოდა დრო, როდესაც «ერები», ეს « წყვდიადის ქვეყანა», როგორც მას ფინიკიელები უწოდებდნენ, ძველი აღმოსავლეთის მიერ განაყოთიერებული ევროპა იბრძოდა გამოსაღვიძებლად, ებრძოდა მრავალათასწლოვან ძილს. ჩამოჰკრა ახალი სამყაროს დაბადების ზარმა, სამყაროსი რომელიც დღემდე ძალიან ძლიერ გავლენას მოახდენს კაცობრიობის ბედზე. დაიბადება დასავლეთი!

ვრცელი ხმელთაშუა ზღვა და ამ ზღვის ურიცხვი ყურეების სანაპიროები იქცევა თეატრად დიდი მოძრაობისა რომელიც ქარიშხლის მოულოდნელობით ამოვარდება და თანდათან გაძლიერდება. მზით გაჩახჩახებულ ამ სივრცეებში ამოძრავებისთვის ნიშანს ელოდებოდნენ ტომები და ხალხები. მომავალი მზადდება.

ამ ხმელთაშუა ზღვის უკიდურესი წერტილიდან, ჰელესპონტიდან, სადაც აზია და ევროპა ერთმანეთისგან რამოდენიმე მეტრითაა დაშორებული, გამოვა იმპულსი რომელიც ახალ ცხოვრებას ააჩქეფებს ისტორიას მოკლებულ დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 6

კრეტელთა თამაშები 

ექს ორიენტე ლუქს ისევ: 

კრეტა, მიკენი, იონიელები, ფინიკიელები...
 ძველი წელთაღრიცხვის მეორე ათსწლეულის დასაწყისში აღმოსავლეთიდან გამოკრთა ერთი ნაპერწკალი და მან კუნძულებით მოფენილ სანაპიროზე დაანთო პირველი კერა ; აზია ხელმძღვანელობდა ეგეოსში უნიკალური ცივილიზაციის გაჩენას. ამ შორეული ხანის ლეგენდებმა შეინახეს მოგონება ამ მოვლენის შესახებ. პირველად აქ ჩნდება დასავლეთის ამ კონტინენტის, ევროპის სახელი.

ლეგენდები ყვებიან რომ ფინიკიის სანაპიროზე ცხოვრობდა თეთრკანიანი არაჩვეულებრივად მშვენიერი პრინცესა რომელსაც ერქვა ევროპა. იგი იყო მეფე აგენორის ასული. ერთ მშვენიერ დღეს ქალიშვილი დაინახა ბერძენთა უზენაესმა ღვთაება ზევსმა და ის აალდა ევროპას სიყვარულით. თეთრ ხარად ქცეული ზევსი მიუახლოვდა ასულს რომელიც სანაპიროზე უზრუნველად თამაშობდა ამხანაგებთან ერთად. ევროპა ენდო ზევსს და მოეწყო ხარის ზურგზე. ხარმა-ზევსმა კი ის კრეტას შორეული კუნძულისკენ გაიტაცა. იქ ზევსი არწივად გადაიქცა. ზევსთან კავშირის შედეგად ევროპას ეყოლა 4 შვილი. პირველს მინოსი უწოდეს.დიდი კუნძული კრეტა, რომელიც იფარავდა ღვთაებრივი ხარის და აღმოსავლეთიდან გატაცებული ქალწულის სიყვარულს შემდეგში უნდა ქცეულიყო დასავლეთის გამანაყოფიერებელ პირველ თესლად აღმოსავლეთიდან.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! 7

ვილანოვას კულტურის ნივთები
Exs oriente luxs ისევ:
ეტრუსკებამდელი იტალია:
გარშემოტყმული ზღვით, რომლის აღმოსავლეთმა სანაპირომაც უკვე ნახა ბრწყინვალე ცივილიზაციების აღმავლობა, იტალია, «ხბოთა ქვეყანა», როგორც მას ბერძნები უწოდებდნენ, ათასწლეულების მანძილზე რჩებოდა მივიწყებულ, მსოფლიო მომავლისაგან განზე მდგომ მიწად. არქეოლოგებმა, რომლებიც ეძებდნენ უძველესი წარსულის, წინაისტორიის და პროტოისტორიის ნაკვალევს, ვერ ნახეს ვერაფერი ხელშესახები. არანაირი სასახლე, არანაირი სიმაგრე, არანაირი ტაძარი, არანაირი განძი არ იქნა ნანახი. ვერ ნახეს ქალაქის უბრალო საფუძვლებიც თუ აგურის ნაშთებიც კი. ქვის ნაგებობების არანაირი კვალი.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! 8

ეტრუსკული ნეკროპოლი
მონტეროჩიში ( რეკონსტრუქცია)

ეტრუსკთა გამოჩენა:
«ეტრუსკები სხვა ხალხებისგან განსხვავდებიან არა მარტო ენით არამედ ცხოვრების წესითაც, ზნეჩვეულებებითაც» (დიონისე ჰალიკარნასელი, ძვ.წ. პირველი საუკუნე).
«არქეოლოგიური გამოკვლევები მოწმობენ რომ ძველი იტალიის განვითარებაში აბსოლუტური პრიორიტეტი ეკუთვნის ეტრურიას. ძვ.წ. VII საუკუნიდან ეტრუსკი ერი ჩანს როგორც ისტორიულად ჩამოყალიბებული თავისი ინტელექტუალური და კულტურული სახით» ( მასიმო პალოტინო, 1955)

გაჩნდა გიგანტური აკლდამები:
ძვ.წ. IX საუკუნეში იტალიაში ჯერ არ იყო დამდგარი ისტორიული ხანა. ერთი საუკუნეც არ იყო გასული რომ აღმავლობა დაიწყო. ქვეყნის თავზე ბობოქრობს ჭეშმარიტი ქარიშხალი რომელიც უხეშად აღვიძებს ქვეყანას რათა გაიყოლოს ის გახსნილ მომავალში. არნახული ცვლილება განიცადეს არსებებმა და საგნებმა. ცხოვრებამ შეცვალა ინდოევროპელ მკვიდრთა ენაც და ზნე-ჩვეულებებიც კი. სრულებით სხვა სახეს იძენს თვით პეიზაჟი.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 9

ეტრუსკული ოქრომჭედლობის

ნიმუშები 

ექს ორიენტე ლუქს ისევ, ნამდვილად:
«ამ ხალხმა და არა ბერძნებმა იტვირთა იტალიის ცივილიზატორთა მისია. მან გადაიტანა აღმოსავლეთიდან მაღალი ცივილიზაცია დასავლეთში. ის იყო რომაელთა აღმზრდელი და წინამორბედი მსოფლიო უნივერსალური იმპერიისაკენ მიმავალ გზაზე. მან მისცა ბიძგი დასავლეთის წინსვლას, მან გაანათა «ერები», «წყვდიადით მოცული ქვეყანა» (გვ.37).

პრინცესა ლართიას მდიდრული სამარხი:
ტერიტორიის მრავალი ბორცვი მუდამ იზიდავდა განძის მაძიებლებს და საფლავების მძარცველებს. ბორცვების რეგულარულობით გამორჩეული სილუეტი ბუნებრივი რომ არ იყო და იყო ადამიანის ნახელავი ერთი ნახვითაც ჩანდა

აფიქრებინებდა მნახველს რომ მასში განძი იყო საძიებელი. არაა გასაკვირი რომ სერიოზულ მკვლევარებს ბორცვები გაძარცული და განძისაგან დაცლილი დახვდათ. მაგრამ ჩვენს საუკუნეში ბედმა მოულოდნელად გაიღიმა და აღმოაჩინეს რამოდენიმე ხელუხლები აკლდამა რომელმაც მოახდინა სენსაცია და მიიპყრო როგორც სპეციალისტების ისე ფართო საზოგადოების ყურადღება.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 10

ეღირსება ლოხმე-ლუკუმონ ლუხუმს ლაშარის გორზე შადგომა !!!2700 წლით უკან დაბრუნება ჩვენ გვაქცევს ერთი უცნაური მოვლენის მოწმეებად: დასავლეთში გადაინერგა მაღალგანვითარებული უცხოური კულტურა.

ევროპის პირველი ეკონომიკური სასწაული:
«და ეხლა ჩვენ უნდა ვილაპარაკოთ ტირენიელებზე («ტირენოი» - «კოშკთა მშენებლები»), ხალხზე რომელიც ოდესღაც განთქმული იყო თავისი გამბედაობით, რომელმაც დაიპყრო მრავალი ქვეყანა და დააარსა მრავალი ქალაქი», წერდა ბერძენი ისტორიკოსი დიოდორე სიცილიელი რომელიც რომში ძვ.წ. პირველ საუკუნეში ცხოვრობდა. ეტრუსკი ერი გამოჩენისთანავე თანამედროვეთა თვალში როგორც ჩანს წარმოადგენდა ძლიერ და მდიდარ ერს. ასეა ჰესიოდესთან, უძველეს ბერძენ პოეტთან რომელმაც პირველად წარმოთქვა მათი სახელი. ძვ.წ. 700 წელს დაწერილ თავის სახელგანთქმულ ნაწარმოებში « თეოგონია» ჰესიოდე ლაპარაკობს « ყველა ამ კეთილშობილ და სახელგანთქმულ ტირენიელებზე რომლებიც ცხოვრობდნენ შორს... წმინდა კუნძულთა წიაღში»; ეს სიტყვები მოწმობს თუ რა პატივისცემას იმსახურებდნენ ეტრუსკები უკვე იმ დროს ( გვ. 37).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! - 11

ევროპის პირველი ეკონომიკური სასწაული (გაგრძელება) :ახალი იყო აგრეთვე ცერემონიალის პომპა, სიმბოლოები ძალისა და ხელისუფლებისა რომლებიც ახლავს სუვერენს თავისი ფუნქციების შესრულებისას და საჯარო ქმედებისას. ეტრუსკებმა აღმოსავლეთიდან დასავლეთში გადმოიტანეს სუვერენობის ნიშნები. ეტრუსკთა მიერ აღმოსავლეთიდან გადმოტანილი ოქროს დიადემა (გვირგვინი), კვერთხი, მეწამული მოსასხამი ( ტოგა პალმეტა) და სპილოს ძვლის ტახტი- სელლა კურულლის, რომმა ისინი მთელ ევროპაში გაავრცელა ( გვ.45).

ეტრურიაში ისევე როგორც მოგვიანებით რომში მთვარე და მისი სხვადასხვა ფაზა განსაზღვრავს დროის განაწილებას და დღესასწაულთა კალენდარს, მასვე ექვემდებარება მეფის ოფიციალური აქტები. რვა დღეში ერთხელს მეფე აწყობდა საზეიმო სხდომას; ეს ამავე დროს იყო ბაზრობის დღე. მეფე თავისი ოფიციალური რეზიდენციის წინ იღებდა მნახველებს და აწყობდა სასამართლოს. გადაადგილებისას მეფეს წინ უძღოდნენ მსახურნი რომელთაც ჰქონდათ « ფასციები», რაც იყო ნიშანი იმისა რომ მეფეს შეეძლო სიკვდილით დასჯა და შეწყალება, სიცოცხლის ჩუქება და წართმევა. ფასცია იყო წკეპლათა კონა რომელშიც ცული იყო ჩამაგრებული. იმპერიული ავტორების, მაგალითად სილიუს სტალიკუსის და ფლორუსის თქმით ფასციები შემოიღეს ეტრუსკებმა. პირველი ავტორი კი ფასციების შემოღების ადგილად ეტრუსკულ ქალაქ ვეტულონიას ასახელებს. ამ უკანასკნელი განცხადების დასადასტურებლად საჭიროა ძვ.წ. VII საუკუნის ნაშთთა აღმოჩენა. 1893 წელს ვეტულონიას ნეკროპოლზე ჩატარებული გათხრების შედეგად ნაპოვნი იქნა წკეპლათა კონა რომელშიც ჩადებული იყო უკვე კრეტელების მიერ წმინდა სიმბოლოს მნიშვნელობით გამოყენებული ორპირი ცული. იმავე ადგილას შემთხვევით იპოვეს ეტრუსკი მეომრის სტელა. მეომარი გამოსახული იყო ხელში ორმაგი ცულით. წარწერის თანახმად მეომარს ერქვა ავლ ფელუსკი. ეს გამოსახულება დათარიღდა ძვ.წ. VII საუკუნით. დაასკვნეს რომ იმ დროს ორპირ ცულს ხმარობდნენ როგორც იარაღს. მაგრამ წკეპლების კონის შუაში ჩადგმული ცული გამოიყენებოდა როგორც კულტის და სამეფო აღლუმის ინსტრუმენტი.

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! -12

ეტრუსკთა ქვეყანა: ეტრურია ქვეყანაა სადაც განხორციელდა პირველი ევროპული ეკონომიკური სასწაული!

პერუჯა- პორტო ეტრუსკო 

ევროპის პირველი ეკონომიკური სასწაული 

(დასასრული):
იტალიის გულში ქვეყნის ახალმა ბატონებმა დაიწყეს ჭეშმარიტი ბრძოლა განუვითარებლობის წინააღმდეგ. მათ წამოიწყეს მიწათა მოპოვებისა და გაუმჯობესების დიდი ექსპერიმენტული პროგრამის განხორციელება. ბერძნებს თავშიც კი არ მოსვლიათ ეს აზრი. ეტრუსკთა ინიციატივით ქვეყანა დაიფარა უხვი მცენარეულობით. დაიწყეს ყველანაირი ხილისა და საკვების მოყვანა რაც მალე ყველა მოსახლეს გამოადგა. ამ საკვირველი სიუხვის და წარმატების საიდუმლო მდგომარეობდა ეტრუსკ აგრონომთა დიდ ცოდნასა და გამოცდილებაში. ათასწლოვანი გამოცდილებით შეიარაღებულნი, ისინი ჭეშმარიტი ინჟინერ-აგრონომები იყვნენ.

არ არსებობს ძველ აღმოსავლეთში გამოცდილი და ეტრუსკებისთვის უცნობი ტექნიკა. მათ ეს ტექნიკა გადაიტანეს ევროპის ნიადაგზე. ამ გამბედავმა ინიციატორებმა წარმატება იმიტომ მოიპოვეს რომ მათ ჰქონდათ ეგვიპტისა და შუამდინარეთის ხალხების მიერ საუკუნეთა მანძილზე დაგროვილი ცოდნა და გამოცდილება. მათ იცოდნენ დამბათა და არხთა მოწყობა, ისეთ დამბათა და არხთა რომლებითაც ბაბილონელებმა ოდესღაც მორწყეს ევფრატის უდაბური სანაპიროები და გადააქციეს ისინი სამოთხის დარ ნაყოფიერ ქვეყნად. ეტრუსკები ფლობდნენ მიწისქვეშა არხების მეშვეობით მდგარი

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე ! 13

etruskebis dideba efuZneba mSvidobian mSeneblobas. xelovnebisa da inJinris teqnikis moxmobiT maT Cauyares safuZveli maT esoden brwyinvale kulturul ganviTarebas.

didi etruskuli industria:

porto barati hqvia elbas pirispir arsebul yures romelic mxolod ramodenime kilometriTaa moSorebuli piombinodan saidanac kunZulis dasalaSqrad modis turistTa nakadi. Bborcvi romlis siluetic irekleba zRvaSi ifaravs sofels romelSic ramodenime ojaxi Tu cxovrobs. Aam sofels hqvia cnobili saxeli populonia. Aaq iyo Zveli avtorebis mier Zalian xSirad naxsenebi etruskuli qalaqi pupluna, erTaderTi mxolod zRvaze nagebi qalaqi. aRmoCenilia misi beWdis matarebeli monetebi: simboluri marwuxi da CaquCi. Mman ganicada danarCeni etruskuli qalaqebis bedi: is samudamod aRigava miwis piridan. Mmis arsebobaze migvaniSnebs mxolod axlomdebare didi nekropolis ramodenime saflavi.

Mmxolod ukanasknel xans, 25 saukunis DSemdeg xelaxla aRmoaCines roli romelsac odesRac asrulebda populonia. imave dros aRmoaCines etruskTa intensiuri aqtivobis kvalic.

romaelebis droidan populoniaSi amuSavebdnen rkinas. Ees cnobili iyo. istorikosi straboni, romelic iq a.w. DasawyisSi Cavida, amis Taobaze werda: « qalaqis zeda nawilidan me Soridan vxedavdi sardiniasa da korsikas da axlodan elbas kunZuls. M vxedavdi aseve saxelosnoebs sadac amuSavebdnen am kunZulidan motanil rkinas»

did siRrmeze Catarebulma zondaJebma moitana gamaognebeli Sedegi: Slakis fenebi sarTulebad siRrmeSi miemarTeboda, Slaki ki, rogorc amaze metyvelebda keramikis napovni fragmentebi, romaul xanaze adreuli iyo. hipoTeza romlis Tanaxmadac aRmoCnda etruskuli periodis naSTi ramodenime wlis Semdeg dadasturda unikaluri xasiaTis aRmoCenebiT.

1914 wels omis gamocxadebis Semdeg italiis mTavroba aRmoCnda rTuli problemis winaSe: mas aklda rkina. Gamomgoneblobam maSin ubiZga gamosavlisken romelic maSin ucnauri Canda magram saboloo angariSiT kargi aRmoCnda. laparaki iyo populonias SlakTa ubralo gamoyenebaze. wamowyeba warmatebiT dagvirgvinda vinaidan Slakis dagrovebis Semdeg aRmoCnda rom misi raodenoba bevrad aWarbebda savaraudos da amas garda Slaki Seicavda rkinis 30-40%-s.

Ddidi xnis win gamqrali qarxnebidan odesRac gadayrili nagvis gamomyenebeli TanamedroveobisTvis es ar unda Candes unikalur movlenaad magram JrJolam SeiZleba agvitanos imis gafiqrebisas rom isonzoze 191917 wlis Semodgomis mZime brZolebisas italiuri jaris iaraRi da tyviebi romlebic musrs avlebdnen avstriel jariskacebs damzadebuli iyo etruski maRaroelebis mier 2500 wlis win amoRebuli rkinisgan !

Slakis gamoyeneba gagrZelda 1918 wlis Semdegac. Zlierma eqskavatorebma aTwleulebis manZilze farTo tranSeebi gaTxares. Eeqskavatorebi dResac muSaoben iq, amas ar uCans bolo. Ees gaTxrebi arqeologebisTvis unikalur SesaZleblobas warmoadgenda da maT gamoiyenes is. Yyvelaze saocari aRmoCena moxda maSin rodesac zog adgilas eqskavatorebi Slakis qveda niadags, Zirs Seexnen. aRmoCnda gigantur akldamaTa naSTebi. isini uxsovar warsulSi unda daengria Slakis simZimes. rogor moxda es? Ddidi xnis manZilze amocana amouxsneli iyo da saWiro oyo xangrZlivi Zieba damakmayofilebeli pasuxis misaRebad.

Zv.w. 400-an wlebSi populoniam miiRo manamde elbas kunZulis kuTvnili metalurgiuli qarxnebi. swrafma zrdam is antikuri xanis WeSmarit pitsburgad aqcia. saukuneTa manZilze am qarxanaTa Slaki ise gaizarda rom miaRwia uZveles nekropolamde,mTlianad damarxa is da Tavisi masiT damarxa etruskTa istoriis pirveli Tavebis nawili.

akldamebSi Cawyobili nivTebis ( WurWlis, sxvadasxva samkaulis, tanisamosis) Seswavlam cxadyo rom es Cangreuli miwisqveSa akldamebi Zv.w. VII saukuneze ufro adreul xanaSia agebuli. sxva aRmoCenebi adastureben rom am xanidan populonia unda qceuliyo spilenZisa da brinjaos metalurgiis mniSvnelovan centrad. Ees saxelosnoebi uSvebdnen seriul nawarms, magaliTad SesaniSnav firfitebs Sesamkobad da gansaaxleblad. Eelbas kulnZulisa da kampilias spilenZis madanTa mflobelma populoniam Tavisi ekonomikuri ganviTareba daafuZna wiaRiseulis amoRebaze. wiaRiseulis gardaqmnas is did industriul qalaqad unda eqcia.

spilenZis warmoebas evropaSi Tan axlda rkinis warmoeba. PpopuloniaSi rkina Cndeba akldamebSi Cawyobil obieqtebSi Zv.w. VII saukunis dasawyisidan. is napovnia karis tumulusSi aRmoCenili sabrZolo etlis Semamkobel brinjaos firfitebze. Oornamentacia, nadirobis scenebi da cxovelebis gamosaxulebebi Sesrulebulia rkinis CanarTebiT. Ees adasturebs am «Zvirfasi liTonis» gavrcelebas italiaSi.

ramodenime saukuniT adre ase iyo aRmosavleTSic. dRes yvelaze metad gavrcelebuli liTonis warmoSoba droTa wiaRSia dakarguli da misi istoria jerac sabolood dawerili araa. yovel SemTxvevaSi erTi ramea cxadi: rkinis xmareba ar dauwyiaT sabrZolo iaraRisa da instrumentebis dasamzadeblad. rkinisgan Tavdapirvelad amzadebdnen samkaulebs. cnobilia tutanxamonis saxelganTqmuli rkinis xanjali ( Zv.w. 1360 w.) romelsac suvereni imdenad afasebda rom brZana misi Cadeba oqros sarkofagSi sxva iSviaT nivTebTan erTad. rkina imdenad iSviaTi iyo rom zogjer is iqceoda didi monarqebis mimoweris sagnad.

Aase magaliTad xaTTa mefe xaTusil mesamis mier asureTis mefisadmi miweril werilSi SeiZleba amovikiTxoT Semdegi: «vilaparakoT exla karg rkinaze ris Taobazec gwer. Kkargi rkina araa Cems saganZurSi. Eexla cudi droa rkinis warmoebisTvis. Mme vbrZane misi warmoeba magram dRemde amisTvis ver mimiRwevia. rodesac Cemi xalxi moaxerxebs mis miRebas me gamogigzavni cota rkinas. Amjerad gigzavni xanjlis rkinis pirs» ( gv.61-62).

Mmxolod pirveli-meore aTaswleulis mijnaze Cndeba gadamwyveti teqnikuri siaxle: moaxerxes temperaturis, yovelgvari metalurgiis safuZvlis, amaRleba celsiusis 1000°gradusidan ( spilenZis miRebis temperatura) 1500 gradusamde ( rkinis miRebis temperatura). QquraTa gaxurebisTvis iyeneben dawvis gziT miRebul xis naxSirs. ruxi liToni daimorCiles, es iyo axali xanis dasawyisi. Bbrinjaos xana icvleboda rkinis xaniT romelsac ugalobda hesiode Zv.w. 700 wlisTvis.

magram manamde vidre es axali gamogoneba yvelasaTvis sasargeblo gaxdeboda misi gavrceleba Sewyvita egeosuri migraciis damangrevelma talRam. Mcire aziaSi xaTTa samefo ecemoda zRvis xalxTa dartymebis qveS. es dampyroblebi amave dros daeuflnen rkinis damzadebis saidumlos da bibliaSi SeiZleba istoriis gagrZelebis amokiTxva. Ddamkvidrnen ra Semdeg palestinad wodebuli regionis sanapiroze filistinelebma iudeis mTis ZirSi, gazas samxreTiT aages pirveli metalurgiuli qarxnebi. Aaxali iaraRiT gaZlierebulebma maT daipyres iudeis didi nawili. ar daaxana mefe daviTmac da Seedava maT rkinis monopoliaSi. Mmisma mzveravebma moipares rkinis miRebis formula romelsac filistinelebi saidumlod inaxavdnen. Sedegebmac ar daayovna, rkinis iaraRis mflobelma izraelma Tavdamsxmelebi zRvamde gareka. Mmiuxedavad amisa daaxloebiT IX saukunemde ara Cans aranairi progresi.

Semdeg, gansakuTrebiT mcire aziaSi, daiwyo garkveuli mniSvnelobis warmoeba. rkina gamoCnda msoflio bazarze sadac man Secvala brinjao. Tavdapirvelad es procesi nela mimdinareobda, moTxovnileba didi iyo, miwodeba ki berad naklebi. rkina yvelaze ufro Zviri liToni, oqroze ufro Zviri liToni iyo!

Ees mdgomareoba kidev erTxans unda gagrZelebuliyo. Zv.w. 800 wlidan isev iwyeboda politikur ZvraTa da omis saSinelebaTa periodi: iwyeboda asureTis aRmavloba rasac is msoflio Zalad unda eqcia. Tiglat-filasar mesamem wamoiwyo laSqrobebi aRmosavleTis samefoTa dasapyrobad. Mman aiRo damasko, daipyro siria da aRmosavleTi iordania. 721 wels daeca izraelis dedaqalaqi samaria. AanatoliaSi sargon meorem frigiis ukanaskneli mefe midasi Tavis vasalad aqcia.

Za

DdaaxloebiT imave xanaSi asureTis kontrols qveS gadavida urartus samefo da kavkasiis wiaRiseuliT mdidari misi regionebi (gv.63). Aasargadonis dros finikia iqca asureTis provinciad da asureTma daipyro qvemo egvipte. 663 wels aSurbanipali Tavisi gamarjvebuli jarebis saTaveSi Sevida TebeSi da misma meomrebma aaoxres mcire aziis lidiis samefo.

Zv.w. 650 wlisaTvis maxlobeli aRmosavleTi mcire aziidan egviptemde iqca nangrevebis grovad. Zveli qveynebis damxobis Semdeg gabatonda asureTi. Nninevia gamoscems uzarmazari asureTis imperiis mkvidrTa cxovrebis momwesrigebel kanonebs. EerTi dartymiT Sewyvetili iqna odesRac esoden aqtiuri vaWroba aRmosavleTTan, gadaiketa gza anatoliis sabadoebisken,rkinis didi mimwodeblebisken.

iwyeba brZola axali bazrebisTvis, esoden saWiro liTonis axali sabadoebisTvis. Ddareka etruriis zarma. Ggaremoebebi saukeTeso iyo. sicilias ar hqonda liTonebi, magram tibross da arnos Soris aRmarTuli iyo masivebi romelTa wiaRi inaxavda esoden sasurvel nedleuls. Aam qveynis sabadoebi, sardTa maRaroebis gamoklebiT, warmoadgendnen centraluri xmelTaSuazRvispireTis rkinis yvelaze mniSvnelovan rezervs. Aamas garda, da es Zalian mniSvnelovania sazRvao vaWrobisTvis, isini sanapiro zolSi mdebareobdnen.

samxreTidan CrdiloeTisaken mimavali mezRvauri am masivebs Soridan dainaxavs. Llaciumis gasvriv monotonuri gzis Semdeg tibrosis SesarTavis siaxloves Cndeba tolfas mTebis esoden saxasiaTo profili. MmaTze batonobs mTa grazies veluri mwvervalebi. Aaqedan aqveynis siRrmeSi vrceldeba saSualo mniSvnelobis sabadoebis zona. Eetruriis liTonis mTebidan yvelaze samxreTi pirveli iyo eqspluataciis TvalsazrisiT. is Seicavda pirits, tyvias, qalkopirits, cinks, antimons da, naklebi raodenobiT, vercxliswyals.

ramodenime saaTis Semdeg monte arJentarios maRali da cicaboferdebiani grZeli naxevarkunZulis gars Semovlis Semdeg Cndeba spilenZis da rkinis sabadoebis Semcveli kunZuli elba. Ees aRTqmuli miwa, « in kui ferrigna vena abbonda», «eneidaSi» virgiliusis leqsis Tanaxmad, namdvilad mdidaria rkiniT. Mmis pirispir, mont amiatas mTel qveyanaze gabatonebuli vulkanuri konusis irgvliv aris rkinis, tyviis, vercxlis momcemi mTebi. isini ekuTvnian populonias, vetulonias da sesinas xeobaSi ufro CrdiloeTiT mdebare volteras suverenebs.

swored am liTonis mTebSi Azv.w. VII saukuneSi italiaSi da sazogadod dasavleTSi daarsda pirveli mZime industria romelmac safuZveli Cauyara etruriis ganviTarebasa da mis zRaprul simdidres. DdResac Cans am epoqis daujerebeli industriuli ganviTarebis Zveli mowmeebi: mTel qveyanaSi Semonaxulia eqspluataciisa da gadamuSavebis intensiuri saqmianobis kvali. porto baratis msgavsad kunZul elbazecaa liTonis Slakis namdvili gorebi. MmaT pouloben luniSi, konte fortinos mTis kalTebze da pirgis irgvliv. kaeres cnobil Zvel portSi Slaki faravs miwas mravali metris sqeli feniT.

wiaRiseulis amoRebis etruskuli meTodi, wers sibil fon kles-reden, Tanamedrove kriteriumebis mixedviT jer kidev Zalian araracionaluri iyo. epoqis mier miRweuli teqnikis done ar iZleoda wiaRiseulis amoRebisas zedapirul Sreebze qveviT Casvlis saSualebas. rodesac saWiro xdeboda Rrma fenebSi CaRweva anTebdnen cecxls da Semdeg gaxurebul kldes asxavdnen civ wyals riTac xeTqavdnen qans. Dda mainc etruskebi gasaocari raodenobiT awarmoebdnen wiaRiseulis raodenobas.

izraelSi mefe solomonis spilenZis sabadoebis aRmoCenam namdvili sensacia moaxdina. MmaT sanaxavad yovelwliurad turistTa kohortebi midis. Aaranakleb SesaniSnavi etruskuli maRaroebi, romlebic iricxebian evropis uZveles da umniSvnelovanes maRaroebs Soris, uyuradRebodaa darCenili. Aaravin icis maTi arsebobis Sesaxeb, aravin midis maT sanaxavad. ar arsebobs maTi araviTari gzamkvlevi.

Ffilipo magi: « am industriam uecrad gaamdidra etruskebi. MmaTi simdidrisa da Zlierebis mwvervali emTxveva periods rodesac brinjao didad vrceldeba da rodesac iwyeba rkiniT vaWroba. etruskebi mTel evropas amaragebdnen brinjaoTi da rkiniT» (gv.67).

Eetruskebis dideba efuZneba mSvidobian mSeneblobas. xelovnebisa da inJinris teqnikis moxmobiT maT Cauyares safuZveli maT esoden brwyinvale kulturul ganviTarebas ( gagrZeleba iqneba).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე ! 14

etruskebi batonobdnen zRvebze :

italiis istoriaSi etruskebi Sevidnen rogorc mezRvaurebi. toskana iyo maTi sayrdeni baza da iqidan awyobdnen isini eqspediciebs naxevarkunZulis irgvliv sazRvao gzebis dasapyrobad da gasakontroleblad. Zalian adre dasWirdaT maT vaWrobis uzrunvelsayofad savaWro flotis ageba, maTi portebis, maTi sanapiros da maTi komerciuli imperiis asagebad sabrZolo flotis mSenebloba.

tirenielebze da maT zRvaTa imperiaze saubrisas avtorebs xSirad mosdiT TavSi cneba Talasokratia: « etruskTa Zliereba iseTi iyo, ambobs titus liviusi, rom maTi dideba avsebda ara marto xmeleTs aramed zRvasac italiis mTel sigrZeze alpebidan mesinis srutemde». SemTxveviTi ar yofila rom sardebis zRvas saxeli Seucvales da uwodes sanapiros axal mkvidrTa saxeli. « es moxda imitom, aRniSnavs diodore sicilieli, rom isini imdenad Zlierebi iyvnen zRvaze rom isini didi xnis manZilze batonobdnen zRvebze. italiis garemomcvel zRvas amitom uwodes tireniis zRva». Zveli mwerlebi etruskebs xatavdnen gulad da saSiS zRvaosnebad. MmaT ukavSirdeba realuri ambebi, legendebi Tu anegdotebi.

swored tirenielebma moitaces samosidan heras saxelganTqmuli qandakeba da broronis qalebi moitaces atikidan. MmaT abraleben agreTve aTenis dapyrobasa da gaZarcvas. isini saSiSebi iyvnen aRmosavleT da dasavleT xmelTaSuazRvispireTSi, tireniul da ioniur Tu siciliis yuris wylebSi. Ddiodore yveba tirenielTa mier korsikis okupaciis Sesaxeb da straboni mogviTxrobs sardiniaSi maTi damkvidrebis Sesaxeb. sxva avtorebi laparakoben balearebze da espaneTis sanapiroze maT mier daarsebuli koloniebze. diodore mogviTxrobs rom karTagensa da etruskebs Soris erTxel moxda konfliqti Sua atlantur okeaneSi arsebuli kunZulis gamo.

berZnuli tradiciiT etruskebi iTvlebian piratebad romelTa gabeduli wamowyebebi da Setevebi SiSs hgvrida mTel centralur auzs. Hhomerosma maT uZRvna dionises miseuli himnis erTi pasaJi. igi yveba Tu rogor iqca erTxel dionise maT mZevlad da Tavis ganTavisufleba dionisem moaxerxa mxolod etruskTa delfinebad gadaqcevis Semdeg.

dionise laparakobs etruskTa sazRvao mSeneblobis teqnikaze. Teofraste yveba rom isini tyeebSi Wrian imdenad maRal xes rom marto es xecaa sakmarisi didi gemebis xerxemlis dasamzadeblad. EerTi berZnuli wyaros moxmobiT pliniusi imeorebs cnobas romlis Tanaxmadac gemTa win xmlisaviT gamoSverili esoden saSiSi «niskarti» erTi pizeli etruskis gamogonebaa. Amboben rom swored etruskebma gamoigones Ruzac.

Mmetismetad mravalia mowmoba da wyaro da SeuZlebelia maTi ugulvebelyofa. isini Seicaven istoriul simarTles. Mmravali aRmoCena mowmobs etruskTa codnaze navigaciisa da gemTmSeneblobis sferoSi. EerTi maTgania Tixis larnaki kaeredan romelic gviCvenebs Zv.w. VI saukuneSi momxdar gaafTrebul sazRvao brZolas. EerTi grZeli gemi, romelsac win Tvali axatia da romlis korpussac agrZelebs niskarti, utevs meores. meore gemis ekipaJi mzadaa sabrZolvelad. Oorive gemis meomrebi erTnairad arian SeiaraRebulni: muzaradebi maRali TxemiT, Subebi da mrgvali farebi. Gansxvavdeba farTa Semkuloba. Semtevi mxaris farebi Semkulia geometriuli motivebiT rogorc es Cans adreuli xanis primitiul etruskul ornamentaciaSi. MmaSin rodesac meore gemis ekipaJis farebs amkobs xaris Tavis, varskvlavebis da kiborCxalas gamosaxulebebi. laparakia etruskTa da berZenTa brZolaze? Uucnobia. Oorive tipis gemi seravda maSin tireniis zRvas da etruskebs orive unda gamoeyenebinaT....

Zvel avtorTa nawerebs erTi ram aqvT saerTo: isini gamoxataven aRfrTovanebas etruskebiT, maT pativiscemas,,SeiZleba SiSsac romelsac gvridnen berZnebs etruski zRvaosnebi. Ees msgavseba SeiZleba aixsnas mxolod piradi mogonebebiT, piradi gamocdilebiT da konkretuli monacemebisgan naqsovi realobiT. EetruskTa winaaRmdeg mimarTuli ciliswamebebi ( etruskebs xSirad warmoadgendnen rogorc piratebs) ewereba propagandis vrcel kampaniaSi rodesac mowinaaRmdegis winaaRmdeg gavrcelebuli cru braldebebi warmoadgendnen iaraRs bazrebisa da nedleulis dasapyrobad gamarTul am daundobel brZolaSi.

Aarqaul xanaSi zRvazec da xmeleTzec mefobda anarqia. zRvis yaCaRoba saqonlis qurdobaze Tu qalaqTa Zarcvaze ufro samarcxvinod ar iTvleboda. Ees imxanad iyo CveulebiTi samarTali.BerZnebi ar unda edavebodnen amitom etruskebs. TviT solonma, am brZenma kanonmdebelma uari Tqva piratebTan brZolaze! Ppolikrate samoseli iWerda ucxour gemebs da nadavlis meaTeds swiravda taZrebs. TviT Tukididem daadastura rom Zv.w. 400 wlisTvis eladis zog regionSi piratoba Cveulebrivi movlena iyo. piratobas misdevdnen mcire aziis berZnebic...SeuZlebelia vicodeT Tu ra brZolebSi unda dapirispirebodnen erTmaneTs etruskebi da berZnebi rodesac isini cdilobdnen siciliasa da toskanas Soris zRvebze gabatonebas an tibrosis CrdiloeTiT arsebuli liTonis sabadoebis dauflebas. Zveli avtorebis iSviaTi cnobebi warmoadgens dapirispirebaTa Soreul eqos, miviwyebuli mZafri ekonomikuri brZolis erT Tavs...

etruskebma ver SeuSales xeli berZnebs siciliis aRmosavleTiTa da dasavleTiT da Ceqmis qveS dasaxlebaSi.

Mmiuxedavad amisa didi kunZulis CrdiloeTiT, mesinis srutis im mxares etruskebi batonebad darCnen. Mmxolod egeosidan mosulma emigrantebma iSiidan gasvlisas daaarses qalaqi kumae, magram es iyo yvelaze CrdiloeTiT mdebare da danarCeni zonebisagan srulebiT izolirebuli qalaqi, berZnebi verasodes gascdnen am sazRvars. tireniis zRva uecrad gaiyo da dadginda gavlenis zonebi.

SeiaraRebuli dapirispireba VII saukuneSi Secvala mSvidobianma vaWrobam. BberZnebi karTagenelebs eqiSpebodnen etruskTa saukeTeso savaWro partniorad gasaxdomad. Eetruskebs aW mWidro kavSiri hqondaT sirakuzTan, romelsac gaivlidnen korinTodan, ioniis didi portidan gadmoziduli nivTebi. Eetruskul qalaqebSi damkvidrebul berZen mxatvrebsa da vaWrebs uerTdebodnen sxva vaWrebi. Ppirgis porti ifarebda mTel kolonias. Mmiuxedavad amisa es mxolod Sesveneba iyo ori xalxis SejaxebaTa Soris. berZnebisa da etruskebis konfliqti kidev ufro didi ZaliT ganaxlda Zv.w. VI saukunis bolosTvis.

Tavisi Zlieri flotiT da SeiaraRebuli ZalebiT daculi simagreebiT etrurias SeeZlo enaxa sxvagvarad mavali istoria: sxva vaWari xalxis msxverpli, is albaT TviTon Tu gadagvarda koloniad ( gagrZeleba iqneba).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე! 15

ueWvelia rom etruskuli inteleqtualuri cxovrebis centri tarkviniesi yovelTvis amzadebda inteleqtualur Zalebs romelTac gansazRvres italiis da dasavluri samyaros ganviTareba

etruskul religiaze:

Eetruskebi magiis tyveebi:

 Etruriis mitovebuli nekropolebi, wiTeli miwis borcvTa qveyanaSi gafantuli es uricxvi micvalebulTa qalaqebi. micvalebulTa ukanaskneli gansasvenebeli gamqrali qalaqebi. darCa mxolod samarxebi, damarxuli warsulis utyvi mowmeebi. isini aTasobiTaa. isini faraven did sivrceebs, martosul zeganTa simaRleebs. Mmagram nekropolebic ubadruki naSTia, is rac gadaurCa adamianis da bunebis yvelafris damangrevel da damasaxiCrebel Zalas. gadaSlilni did sivrceebze, daserilni saceremonio gzebiT, mwkrivdebian da Canan cocxalTa dasaxlebebidan. Eetruskuli nekropolebi gars evlebodnen etruriis simagreebs. isini izrdebodnen TaobaTa manZilze.

   Ddidi xnis manZilze aravis Seuwuxebia es evropaSi unikaluri da Tavis TavSi Caketili samyaro. is yvelasTvis wminda teritoria iyo da aRiarebuli iyo misi xeluxlebloba. Mmxolod etruskTa gaqrobisa da maTi istoriis warsulis kuTvnilebad qcevis Semdeg daiwyo maTi wabilwva. iq damarxuli uzarmazari simdidre, oqro-vercxli, izidavda ganZis oficialur Tu araoficialur maZieblebs da sasaflaoTa mZarcvelebs.

imperiuli epoqidan romaelebma gatacebiT daiwyes etruskTa samkaulebis Segroveba da es saqme usvindisod gaagrZela STamomavlobam. Zarcvas rogorc Cans TviTon xelmZRvanelobda da koordinacias uwevda germanel dampyrobel ostrogoTTa mefe Teodorix didi.

 «წes Cveulebebis Seesabamisad adamianebs unda mieceT miwis qveS damarxuli ganZi da micvalebulebs ar unda darCeT is rac cocxlebs SeiZleba gamoadgeT. Ddamarxuls ar SeuZlia sargeblobis motana. Aamitom vbrZaneb rom Sen Seudge oqro-vercxlis Ziebas maT dauyovnebliv gamosamzeureblad da yovelive es Cemi brZanebis Tanaxmad unda ecnobos xalxs. Sen pativi unda miago imas rac micvalebulebs emsaxureba : ferfls, rasac inaxavs mavzoleumebi, marmarilos kolonebs, rac amkobs saflavebs. Miuxedavad amisa iq daculi ganZi ekuTvnis cocxalTa mTavrobas. saflavebidan amoRebuli unda iqnas upatronod darCenili ganZi. » aseTia ostrogoTTa mefe Teodorix didis mier dawerili dokumenti. is dRemdea SenarCunebuli ( gv.75-76).

     carielebi, sanaxevrod dangreulebi, gaZarculebi, aseTia etruskTa saflavebis dRevandeli mdgomareoba. Cvenamde moaRwia maTSi damarxulis mxolod umniSvnelo nawilma. Ddamtvreuli an cudad SekeTebuli nadavli mTel msoflioSia gafantuli. is avsebs muzeumebs an kerZo koleqciebs. Eexla ukve iSviaTia arqeologTa mier xeluxlebeli samarxis aRmoCena magram am vrcel samgloviaro velebze kvlav qris ucnauri da amaRelvebeli samyaros suli. dasakrZali oTaxebi isev inaxaven Soreuli samyaros saidumlos. Aswored aq Cans yvelaze mZafrad etruski xalxis ucnauri da idumali xasiaTi. Aaq varT yvelaze axlos am xalxis azrebTan, mis gancdebTan, mis sulTan. Cvens winaSea ukanaskneli mowme im idumali samyarosi romelic idumali ZafebiT kravda etrusk xalxs, ajadoebda mas.

  «es xalxi yvelaze metad iyo midrekili religiuri praqtikisken, mas am sferoSi hqonda sagangebo codna», wers titus liviusi etruskebze. Zveli avtorebi etruskebs aRweren rogorc Rrmad religiur xalxs. etruskTa danatovari, arqeologTa aRmoCenebi adastureben am mowmobebs. Cven gvaqvs uamravi arqeologiuri monacemi romelTa Tanaxmadac etruskTa yoveldRiur cxovrebas ritms aZlevda maTi rwmena. Aamaze mowmoben brinjaos sarkeebze gamosaxuli scenebi, Tixisa da qvis barelefiebi, samarxebi, samkaulebi. maTze vxedavT RmerTebisa da naxevarRmerTebis, demonebisa da keTili sulebis, angelozTa msgavsi frTosani arsebebis, zRapruli an egzotikuri cxovelebis gamosaxulebebs. Yyvela es arseba warmodgenilia saxlSic da bunebaSic, zeimisas da Sromisas, saaqaoSic da saiqioSic. Ees samyaro irekleboda micvalebulTa pativsacem cekvaSic. Mmocekvave kidurebi mocekvaveTa gareSe, sicarieleSi mfreni frinvelebi, lomebi, aseTia naxevrad darRveuli freskebi tarkviniesis akldamebSi d h. lourensis aRweris Tanaxmad.

        odesRac yvelaferi naTeli da mocekvave iyo : es iyo saaqaos netareba. Mmicvalebuls pativs miagebdnen RviniT, fleitis xma iwvevda sacekvaod da sxeuli tokavda... rogorc wers antikuri xanis erTi warmarTi avtori «  sxeulis arc erTi nawili ar unda darCes aRuvsebeli religiiT : suls ar unda moakldes simRera, gulsa da muxlebs ar unda moakldes navardi da xtoma vinaidan isini yvela RmerTs icnoben». Ees gacxadebulia etruskul cekvebSi. Eetruskebi RmerTebs frCxilis wverebamde icnobdnen. Ees saucxoo mocekvave fragmentebi, dasaxiCrebuli sicarieliT garSemortymuli kidurebi da sxeuli, isini yovelTvis icnoben RmerTebs da amas naTlad gvimJRavneben.

 Eetruski xalxi evropul niadagze gamoCnda rogorc jer kidev arqaizmSi Rrmad CaZiruli samyaros warmomadgeneli. Mmravali niWiT dajildoebuli etruski xalxi romelsac acocxlebs gaugonari sicocxlisunarianoba, pionerTa xalxi Tavis qmedebebSi da CanafiqrTa aRsrulebaSi romelmac moaxerxa mTeli qveynisa da misi xalxis gamogleja winaistoriisagan amave dros Seborkili iyo magiuri warmodgenebiT, Zveli sarwmunoebiT, arsebobis yvela sferos gammsWvalavi religiiT romlis wyaroebic moRrublul warsulSia dakarguli... etruskebi mudam misi patimrebi darCnen. Ees maTTvis fataluri aRmoCnda,

    Etruriam, aRniSnavs profesori palotino, imTaviTve gansazRvra italiuri religiis xasiaTi, romauli religiis sawyisi. Ees ueWvelia, magram es yvelaferi araa etruskuli istoriuli memkvidreobidan romma naklebi yoymaniT swored religiuri elementi miiRo da yovelTvis uWerda mas mxars berZnuli kulturis agresiuli gavlenis winaaRmdeg ( gv.77).

 sibil fon kles-redeni avsebs am mosazrebas :

aqamde Zalian cudad iyo Seswavlili etruskuli religiis mniSvneloba romauli saxelmwifos inteleqtualuri formaciisaTvis da romaelTa warmodgenebisTvis samyaros Sesaxeb.

    ueWvelia rom etruskuli inteleqtualuri cxovrebis centri tarkviniesi yovelTvis amzadebda inteleqtualur Zalebs romelTac gansazRvres italiis da dasavluri samyaros ganviTareba ( gv. 78).

  Sul cotaa wyaro saidanac SegviZlia codnis miReba. romaul epoqaSi icnobdnen etruskTa laTinuri Targmanebs. rodesac Zv.w. 63 wels elva daeca etruski Camomsxmelis mier Seqmnil “ lupas romlis naxva exlac SeiZleba kapitoliumze ciceronma dawera : “ imaT vinc amis gamo mimarTes eqspertTa naSromebs da dokumentebs ratom ar miaqcies etruskTa am nawerebis bnel winaswarmetyvelebas?”

imperatori klavdiusi, TviTon avtori etruskTa octomiani istoriisa, piradad Caeria raTa ar dakarguliyo “ italiis uZvelesi doqtrina”. Zv.w. 47 w. warmoTqmul sityvaSi, romlis fragmentebic Cven xelTa gvaqvs, is ixsenebs im dros rodesac

“ etruriis didebulni sakuTari nebiTa Tu senatis davalebiT sakuTar ojaxebSi icavdnen am wminda mecnierebas da aviTarebdnen mas” ( gv.78-79).

   Gaqra yvelaferi rac jer kidev imperiul xanaSi arsebobda. Cvenamde ar mouRwevia arc erT etruskul dokuments an mis laTinur Targmans. SemTxveviTi iyo es Tu Tu saxifaTod CaTvlili warmarTuli xanis memkvidreobis Segnebuli da sistematuri mospoba? Aar unda daviviwyoT rom qristianobis aRmavlobas Tan axlda Seubralebeli brZola Zvel religiebTan da kulturebTan romelTac isev misdevdnen xalxebi da rom gacilebiT ufro adre imperator konstantines mier qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebamde arnobiusis mier 295 wlisaTvis gamoqveynebul “ qristianobis apologiaSi” Etruria iyo moxsenebuli rogorc “yovelgvari ceurwmenis mSobeli” (gv. 79). amdenad Cveni codna etruskuli religiisa hgavs damsxvreul mozaikas ( Tavis gagrZeleba da dasasruli iqneba).

იკითხეთ, იკითხეთ, იკითხეთ რამე ! 16

დოქტრინა ეტრუსკა:
  ებრაული და ქრისტიანული რელიგიების მსგავსად ეტრუსკული რელიგიაც გამოცხადების რელიგიაა. მითის თანახმად ერთ მშვენიერ დღეს მდინარე მატრას ნაპირას მოხდა არაჩვეულებრივი მოვლენა. ახლად გავლებული ხნულიდან გამოჩნდა ღვთაებრივი ქმნილება, სიბრძნით მოხუცის მსგავსი ბავშვი. შეძრწუნებული მუშის ყვირილზე მივიდნენ ეტრუსკი ქურუმი-მეფე ლუკუმონები. ბავშვმა მოხუცმა მაშინ მათ გადასცა წმინდა დოქტრინა. Lლუკუმონებმა ეს მოწიწებით და თაყვანისცემით მოიხსენიეს და ჩაიწერეს რათა როგორც უძვირფასესი ქონება გადაეცათ შთამომავლობისთვის.
ტარკვინიესის ფრთოსანი ცხენები

წმინდა დოქტრინის გამოცხადებისთანავე ეს ზღაპრული არსება რომელსაც ერქვა ტაგესი (ის ითვლებოდა კეთილი სულის შვილად და ეტრუსკთა უზენაესი ღვთაება თინიას შვილიშვილად) დაეცა მკვდარი დამუშავებული მიწის ხნულში.
  გლეხმა ვისაც გამოეცხადა ეს ბავშვი მაშინ გაავლო კვალი რომელზეც აშენდა პირველი ეტრუსკული ქალაქი. გლეხს ერქვა ტარხონი. ითვლება რომ მან თავისი სახელი უწოდა მის მიერ დაარსებულ ტარკვინიესს.ამავე დროს ის ითვლებოდა ყველა ეტრუსკული ქალაქი-სახელმწიფოს დამფუძნებლად. თორმეტთა ლიგაში გაერთიანებული ეს ქალაქი სახელმწიფოები ძალიან მკაცრად მისდევდნენ წმინდა დოქტრინას.
ტაგესის მიერ გამხელილი ეს დოქტრინა წარმოადგენდა წმინდა ტექსტთა კრებულს, ისეთს როგორიც ჰქონდა ძველი აღმოსავლეთის ყველა ხალხს. საბერძნეთს, სამაგიეროდ, მსგავსი არაფერი ჰქონია არასოდეს.
Gგასულ საუკუნეში ტარკვინიესში გათხრების დროს ნაპოვნ მრავალ ნივთში არქეოლოგებმა იპოვეს გათლილი ქვები რომლებიც პირველად აშუქებდნენ კონკრეტულად ძველ ტრადიციას. ეს გემები შემკული იყო ტაგესის მითის სცენებით. ცხადად გაირჩევა მიწიდან ამოსული ადამიანის თავი. მის ირგვლივ არის გლეხების და ქურუმთა ჯგუფი. ზოგიერთი ეს გემა ბეჭდის სახით უნდა ეტარებინათ ქურუმებს რომლებიც ეკუთვნოდნენ სამოც მისანთა (ჰარუსპისების) მოგვიანებით ნახსენებ ტარკვინიულ ორდენს.
  ამ მითიური მოვლენის მოგონების სიცხოველეზე, მის უდიდეს მნიშვნელობაზე ეტრუსკებისთვის მეტყველებს სხვა მონაპოვარი. Gასული საუკუნის ბოლოს ტარკვინიესთან ახლოს, პატარა იტალიური ქალაქი ტუსკანიას (ის ოდესღაც ეტრუსკული ქალაქი იყო) მახლობლად აღმოჩნდა ეტრუსკული სარკე. Oორი ათასზე მეტი წლის წინ დატანილი გამოსახულება გვიჩვენებს ეტრუსკთა ერთ-ერთ საიდუმლო რიტუალს, ჰეპატოსკოპიას: ოდნავ დახრილი ყმაწვილი დაჰყურებს მსხვერპლად შეწირული ცხვრის ღვიძლს. ღვიძლი მას მარცხენა ხელში უჭირავს და სინჯავს მას. ტანისამოსით მასში ამოიცნობა ჰარუსპექს, როგორც ეტრუსკები უწოდებდნენ ქურუმს ვისაც ევალებოდა ღვიძლის წაკითხვა. ნაკეცებად მუხლებამდე ჩამოშვებული მოსასხამის ქვეშ მას აცვია მოკლე სახელოებიანი კაბა. თავზე ახურავს ეტრუსკი ქურუმების სახასიათო კონუსური ქუდი. მასთან ახლოს დგას ასევე ქურუმის სამოსში გამოწყობილი წვერიანი მოხუცი. ის ჯოხს ეყრდნობა. გრძელ შუბს ეყრდნობა მამაკაცი რომლის მაღალი ფიგურა ბატონობს ყველაზე. ის ყურადღებით ადევნებს თვალს ამ ინსპექციას.
  ამ ბრინჯაოს სარკის ნაპირებზე დატანილი იყო ეტრუსკული წარწერები. შწავლულებს მათი ამოკითხვის შემდეგ სიურპრიზი დახვდათ : ახალგაზრდა მისანის თავზე სწერია პავა ტარხიეს, ტაგეს-ის ერთ-ერთი ეტრუსკული ფორმა. რაც შეეხება მარცხნივ მდგომ მის კოლეგას, წარწერა უწოდებს ტარხუნუსს, ესე იგი ტარხონს და შუბოსანი მეორე მხარეს არის ველთუნი. ამ სახელს ატარებდა თინია, ეტრუსკთა უზენაესი ღმერთი ვოლსინიესის რეგიონის კულტში. Aამ სახელით სცემდნენ მას თაყვანს ამ რეგიონში მდებარე ტაძარ ვოლტუმნაეში, იქ სადაც ეტრუსკები ყოველ წელს იკრიბებოდნენ რათა თორმეტის ლიგის მფარველი ღმერთის პატივაცემად ზეიმი გადაეხადათ.
ტუსკანიას ბრინჯაოს სარკის ტექსტი და ილუსტრაცია ძვ.წ. III საუკუნის მხატვრის ქმნილებაა. ის ნათლად აჩვენებს ტარკვინიესის ლეგენდარული დამფუძნებელი ტარხონის მჭიდრო კავშირს ამ ფედერალური ტაძრის ღმერთთან.
  არქეოლოგია ადასტურებს ტარხონის ლეგენდას. ტარკვინიესი დაარსდა უხსოვარ დროს და მისი ქრონოლოგიური პირველობა უეჭველია იყო.
  იტალიელი ეტრუსკოლოგი ლუიზა ბანტის თქმით ტარკვინიესი ერთ-ერთი უძველესი ადგილია, შეიძლება უძველესიც. მეშვიდე საუკუნის პირველ ნახევრამდე მასში თავმოყრილია ყველაზე მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. აქ უფრო ოსტატურად ამუშავებდნენ ლითონს. ამას გარდა, მეზობლად აღმართული ტოლფას მთები ინახავენ ეტრურიის უძველესი საბადოს კვალს.
  აღარავის შეუძლია ტაგესის მიერ გამხელილი დოქტრინის დაწვრილებით გადმოცემა. მისი წინასწარმეტყველებები ავსებდნენ წმინდა წიგნთა დიდ ნაწილს. ბერძენი და რომაელი ავტორების მითითებებიდან და განცხადებებიდან შეიძლება შემდეგი დასკვნის გამოტანა : წმინდა დოქტრინა, დისციპლინა ეტრუსკა, როგორც მას რომაელები ახსენებენ, შეიცავდა კანონებს, მითითებებს, წმინდა წესებს რომელთა შესრულებაც აუცილებელი იყო ეტრუსკი ხალხისთვის. ეს წიგნები აგრეთვე შეიცავდნენ ყველაფერს რაც ეხებოდა ეტრუსკი ხალხის ბედს ამქვეყნად, მისი არსებობის არესა და პირობებს.
 დისციპლინა ეტრუსკა გამოხატავს ადამიანის კოსმოსთან კმჭიდრო კავშირის განცდას. ეტრუსკებს სწამდათ ცისა და დედამიწის ყველა ელემენტის, ცის,მიწის და მიწისქვეშა რეგიონების მისტიკური ურღვევი. ერთობისა. ყველაფერი დედამიწაზე, პიროვნების და ერის არსებობა და ხვედრი ჩაწერილია შესაქმის შეუბრალებელ და უცვლელ რიტმში.
  არაფერია შემთხვევითი. ყოველი მოვლენა თითქოს წინასწარაა დადგენილი და ფიქსირებული. ადამიანებსა და ხალხებს არა აქვთ გასაჩივრების უფლება. ისინი ემონებიან ღმერთების მიუწვდომელ ნებას.
ბერძნებს არ სცოდნიათ ასეთი მონობა. ისინი არ ემონებოდნენ არც მოირას, განგების, ხვედრის ამ შემზარავ ძალას. ეტრუსკებთან ყველაფერი ისე ხდება თითქოს ადამიანმა უარი თქვა თავის მეობაზე დამორჩილდა ღმერთების მიერ განსაზღვრულ მის ბედს. თითქოს ერთადერთ იმედად დარჩა მაგიური რიტუალების შესრულება.
  სიცოცხლის ყოველ აქტს და ყოველგვარ ოფიციალურ თუ კერძო საქმიანობას განსაზღვრავს და აწესრიგებს რჩევებისა და ბრძანებების მჭიდრო ქსელი. ადამიანების ერთადერთი საზრუნავი თითქოს იყო ღმერთთა ნებისა და ნიშნების ინტერპრეტაცია რათა დაემსახურებინათ მათი კეთილგანწყობა ან უკუეგდოთ ყოველგვარი სიავე, ხიფათი და მუქარა. ეტრუსკებში არასოდეს უარსებია მოქმედების და გადაწყვეტილების თავისუფლებას. Yყოველ ნაბიჯზე მათ წინაშე აღიმართებოდა წმინდა კანონი მისი მოთხოვნა-ნებართვებითა და აკრძალვებით. წმინდა კანონი მუდმივ ზეწოლას ახდენდა ადამიანის სულზე და სულისკვეთებაზე. . პალოტინოს თქმით “ეტრუსკთა ყველა ეს კონცეფცია და პრაქტიკა ქმნის შთაბეჭდილებას რომ ადამიანი მთლიანად მინდობილია, ემორჩილება ღვთაებას რომლის პირისპირაც მას უარი აქვს ნათქვამი ყოველგვარ ინტელექტუალურ ავტონომიაზე”.
  ეტრუსკული დისციპლინა შედგებოდა 3 სახის ბედის წიგნისაგან. უპირველეს ყოვლისა ეს იყო “ლიბრი ჰარუსპისინი” რომლებიც ეძღვნებოდა მსხვპლად შეწირული ცხვრების ღვიძლზე მისნობას და მკითხაობას; შემდეგ “ლიბრი ფულგურალეს” რომლებიც ეძღვნებოდა ელვის ინტერპრეტაციას და ბოლოს “ლიბრი რიტუალს”. ეს უკანასკნელები ეძღვნებოდა ძალიან დიდ და მრავალფეროვან სფეროს, კულტის კანონებს, ქალაქთა დაარსების წესებს, საკურთხეველთა და ტაძრების კურთხევის რიტუალებს, სიმაგრეთა ხელშეუვალობას, ქალაქების კარიბჭეებთან დაკავშირებულ კანონებს, ხალხის დაყოფას ტომებად, კურიებად და ცენტურიებად, ჯართა შედგენას და ომსა და მშვიდობასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს.
სხვა სამი წიგნი “ლიბრი ფატალეს” ეხება დროთა დაყოფას და ადამიანთა და ხალხთა ცხოვრების ხანგრძლივობას. “ლიბრი აქერონტიკა”-ს წიგნები ეხება საიქიოს და განთავისუფლების რიტუალებს და ბოლოს წესებს რომლებიც ხსნის სასწაულებსა და ნიშნებს. “ოსტენტატორია”-ს წიგნები განსაზღვრავენ თუ რომელი გამოსყიდვით შეიძლება უბედურების თავიდან აცილება და ღმერთთა კეთილგანწყობის მოპოვება.
  ესოდენ უნივერსალური დოქტრინის შეთვისება მოითხოვდა ხანგრძლივ და რთულ შესწავლას. დიდი ავტორიტეტი ჰქონდათ მოპოვებული სპეციალურ სკოლებს, მათ შორის ტარკვინიესის სკოლას. ისინი უზრუნველყოფდნენ შესაბამის ტექნიკურ მომზადებას. ეს იყო უნივერსიტეტის მსგავსი დაწესებულება რომელიც მოიცავდა მრავალ ფაკულტეტს. თეოლოგიის სწავლების გარდა უნივერსიტეტი იძლეოდა ქურუმისთვის აუცილებელ უზარმაზარ ცოდნას. Iსწავლებოდა ასტრონომია, მეტეოროლოგია, გეოლოგია, ჰიდრავლიკა, ფაუნა და ფლორა. აქვილისებს უნდა სცოდნოდათ წყლის მიწისქვეშა რეზერვუარების პოვნა, ჭის ბურღვის ხელმძღვანელობა თუ არხთა და წყალსადენი მილების გაყვანა, ქალაქთა უზრუნველყოფა სასმელი წყლით და სოფლად სადრენაჟო თუ სარწყავი მოწყობილობების გამართვა. Qქურუმებს უნდა სცოდნოდათ წყალსაცავების, ზოგჯერ მიწისქვეშა წყალსაცავების მოწყობაც ან, პირიქით, ბუნებრივ ტბათა დაშრობაც. იყვნენ მიწისქვეშა გასასვლელების თუ გვირაბების გაყვანის სპეციალისტი ქურუმებიც.
ეტრურიაში, ისევე როგორც ძველ აღმოსავლეთში, ერთმანეთისგან არ მიჯნავდნენ თეოლოგიურ და საერო ცოდნას. ითვლებოდა რომ ზეციური და მიწიერი სამყარო, ბუნებრივი და ზებუნებრივი, ზეცა და დედამიწა ერთმანეთთან მჭიდროდ იყო დაკავშირებული.
  ადამიანის ყოველი მოქმედება თუ წამოწყება კოსმოსთან ჰარმონიაში უნდა ყოფილიყო. ამიტომ იყო ზეცისკენ მიმართული ქურუმთა მთელი ძალისხმევა როდესაც ლაპარაკი იყო წმინდა დოქტრინის თანახმად ღმერთთა ნების წვდომაზე.
Lლაპარაკი იქნებოდა სამსხვერპლო ცხოველის ღვიძლზე დაკვირვების შედეგად მიღებულ წინასწარმეტყველებაზე, ტაძრის საძირკვლის ჩაყრაზე ჩამოვარდნილი ვარსკვლავის ინტერპრეტაციაზე თუ ველთა და ბაღების გამიჯვნასა და საზღვრების დადგენაზე უდიდეს მნიშვნელობას იძენდა სივრცის ორიენტაცია და დაყოფა.
  ითვლებოდა რომ მიწა და ზეცა ოთხად იყო დაყოფილი ჯვრულად გადაკვეთილი ორი ღერძით. ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ ორიენტირებულ ღერძს ერქვა კარდო, დასავლეთ-აღმოსავლეთით ორიენტირებულ მეორე ღერძს-დეკუმანუსი. ასე ორგანიზებულ სივრცეში ხდებოდა ყველა ორგანიზებული რიტუალი და საკულტო ქმედება. მხოლოდ ის იძლეოდა ღმერთების მიერ გამოგზავნილი ნიშნების გაგების საშუალებას. მის მიხედვით უნდა განხორციელებულიყო დედამიწაზე პროეცირებული ყოველი საერო წამოწყება თუ საკრალური აქტი. ეტრუსკთა წარმოდგენით ბედსაც და უბედობასაც ჰქონდა ღმერთთა კოსმიური საცხოვრისებით განსაზღვრულ ოთხ რეგიონში ჩაკეტილი მარადი და უძრავი ადგილი.
  არც ერთი ეტრუსკული ქალაქი არ ყოფილა დაუგეგმავი. ისინი არ იყვნენ საცხოვრებელ ნაგებობათა შემთხვევითი გროვა. ყოველგვარი არჩევანის გარეშე ნაგებ აგლომერაციებში მცხოვრებ იტალიკებს ეტრუსკმა მშენებლებმა მისცეს კულტზე მტკიცედ დაფუძნებული ურბანიზმი.
  ქალაქი ითვლებოდა ღმერთების მიერ განსაზღვრულ და წარმართულ წესრიგში ჰარმონიულად ჩაწერილი სამყაროს უჯრედად და ამიტომ მისი გენერალური გეგმა იცავდა წმინდა კანონებს.
  სოფლიოს ოთხი მხარის დადგენის შემდეგ პირით სამხრეთით მდგარი ქურუმი წარმოთქვამდა შემდეგ სიტყვებს: “დაე ეს იყოს წინა მხარე, დაე ეს იყოს უკანა მხარე, დაე ეს იყოს მარცხენა მხარე, დაე ეს იყოს მარჯვენა მხარე”. თავისი გადაღუნული კვერთხი ლიტიუსით საზეიმოდ ავლებდა კარდოს და დეკუმანუსს.
გაკვრით უნდა აღვნიშნოთ რომ იგივე კვერთხი ლიტიუსი უკავიათ კათოლიკური და ანგლიკანური ეკლესიების ეპისკოპოსებს ისევე როგორც შვედეთის ლუთერანებს. მათ ის მიიღეს ეტრუსკების მემკვიდრე რომისგან.
ეტრუსკთა მთავარი ღმერთების
ტრიადა პალატინზე

  ახალი ქალაქის ცენტრის ადგილას თხრიდნენ ღრმა ორმოს რომელიც ძალიან ჰგავდა ჭას. მას ცოცხალთა სამყარო უნდა დაეკავშირებინა მიცვალებულთა სამყაროსთან. ეს იყო საიქიოს ძალებისკენ მიმავალი გზა. შემდეგ მას დიდი ბრტყელი ქვებით გადახურავდნენ ხოლმე. ის იმეორებდა ცის კამარას. ამ ჭას უწოდებდნენ მუნდუსს და, ვარონის თქმით, ის ითვლებოდა საიქიოს ღმერთთა კარიბჭედ. და ბოლოს, საზეიმო ცერემონიის დროს მის ირგვლივ მოხაზავდნენ დიდ წრეს რომელიც აღნიშნავდა მომავალი ქალაქის საზღვრებს. ეს ოპერაცია სრულდებოდა იმრიტუალით რომელიც შემდეგნაირად აღწერეს კატონმა და ვარონმა :
  წინასწარმეტყველებებით დადგენილ ერთ მშვენიერ დღეს ტოგაში გამოწყობილი ქალაქის ფუძემდებელი თავის გუთანში მარჯვნივ აბავდა თეთრ ხარს, მარცხნივ კი თეთრ ძროხას. სახნისის პირი წმინდა სპილენძისა უნდა ყოფილიყო. კვალის გავლებისას ის გუთანს ხრიდა ისე რომ ბელტები შიგნით ჩავარდნილიყვნენ. ასე მოგროვილი მიწა გალავნის მომავალ კედელს წარმოადგენდა. კვალი გამოსახავდა თხრილს. კარიბჭეთა ადგილას სახნისი ჩერდებოდა ვინაიდან კარიბჭე პროფანულია მაშინ როდესაც კედელი წმინდაა. კვალის მიერ შემოხაზული სივრცე წარმოადგენს სახელგანთქმულ პომერიუმს.
  როგორც მუნდუსის შემთხვევაში კარიბჭეების ადგილსაც განსაზღვრავს კარდოს და დეკუმანუსის წმინდა ჯვარი. ეს ჯვარი განსაზღვრავს ქუჩათა მდებარეობას, საკურთხეველთა აღსამართავ ადგილს, ტაძართა და ციტადელის ტერიტორიას. დედაციხეზე, წერს რაიმონ ბლოში, ტაძრები ორიენტირებული იყვნენ ჩრდილოეთ-სამხრეთით რათა ღმერთებს თავისი ცელადან კარგად დაენახათ ქალაქი რომელსაც მფარველობდნენ და რომელსაც განაგებდნენ. Kკანონის თანახმად ქალაქი დაარსებული ითვლებოდა სამი ტაძრის, სამი საკურთხევლისა და სამი ქუჩის კურთხევის შემდეგ.
  ქალაქთა დაფუძნების ეს რიტუალები ეტრუსკებმა ასწავლეს რომაელებს. ეტრუსკული წესით, მორო ეტრუსკოთი, ქალაქთა მოწყობა აირეკლა რომაულ ლეგენდაშიც.
  პლუტარქე ყვება რომ რომის დასაფუძნებლად ეტრურიიდან მიიწვიეს ადამიანები რომელთაც რომაელებს ასწავლეს რიტუალები და შესაბამისად. ლეგენდარული “ურბს კვადრატა”, რომელიც თითქოს აგვირგვინებდა პალატინს, აგებული უნდა ყოფილიყო ეტრუსკული მოდელის შესაბამისად. რომაული ბანაკიც ირეკლავს. მისი მშენებლობა მიმდინარეობდა წინასწარ განსაზღვრული გეგმის შესაბამისად. დაზვერვისა და ვარგისი ტერიტორიის მონიშნვის შემდეგ ტრიბუნი აღმართავდა ორიენტირს, თეთრ დროშას. მის მიხედვით უნდა გამართულიყო მთელი ბანაკი. ასე აღნიშნული ადგილის გვერდით იმართებოდა კარავი და აღიმართებოდა ლეგიონის ემბლემები; შემდეგ ავლებდნენ ორ სწორ ხაზს რომლებიც ერთმანეთს კვეთენ პრეტორიუმის წინ და რომლებიც წარმოადგენენ ბანაკის მთავარ ქუჩებს. მთავარი ქუჩა, ლათინურად ვია პრინციპალის, მკაცრად იყო ორიენტირებული ჩრდილოეთ-სამხრეთის მიმართულებით და ამდენად შეესაბამებოდა ქალაქის კარდოს. მეორე ქუჩა დეკუმანუსის დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ იყო მიმართული.
  ეტრუსკული რიტუალების კოსმიური წარმოდგენების გავლენა ჩანს რომაული ბანაკის კარიბჭეებისთვის მინიჭებულ სხვადასხვა მნიშვნელობაში.იქითკენ საიდანაც მოდის სასიკეთო წინასწარმეტყველებები, აღმოსავლეთისკენ მიმართულ კარიბჭეს ჰქონდა კარგი რეპუტაცია: იქიდან გადიოდნენ ბრძოლის ველზე მიმავალი ლეგიონები. დასავლეთის კარს, პირიქით, ცუდი რეპუტაცია ჰქონდა და იქითკენ მიჰყავდათ სიკვდილმისჯილნი განაჩენის აღსასრულებლად. მორო ეტრუსკოს მისდევდნენ სანგართა აგებისასაც. ბანაკის თხრილის თხრისას მიწას შიგნით ყრიდნენ რათა გაეკეთებინათ მიწაყრილი რომელიც კედლით სრულდებოდა. რომის იმპერიის მრავალი სასაზღვრო ქალაქი ბანაკის ამ ტიპიდან ამოიზარდა. მიწაყრილი მალე შეცვალეს ქვის ან აგურის კედლებით.
  ეტრურიაში მთელი ტერიტორია ემორჩილება წმინდა კანონებს, ლაპარაკი იქნება მამულებზე, დამუშავებულ მიწებზე თუ პლანტაციებზე. ორი ლეგენდა ინახავს მოგონებას იმ დღის შესახებ როდესაც ეს კანონები იქნა გამოცხადებული. ტარკვინიესში ყვებოდნენ რომ თვითონ ტაგესმა ასწავლა ტარხონს მიწათა მოზომვა, ლიმიტაციო, როგორც ამას რომაელები უწოდებდნენ. ეს წესები ჩაწერილია კოდექსში რომლის ლათინური სახელიცაა “ლიბერ ქი ინსქსრიბიტურ ტერრაე ურის ეტრურიაე”, ე.ი. ეტრურიის მიწის კანონი.
  შიუზიში გავრცელებული იყო ლეგენდის სხვა ვერსია რომლის თანახმადაც წესები ერთ მშვენიერ დღეს ეტრუსკთა ერთ-ერთ ღმერთს უნდა გამოეცხადებინა. Lლეგენდის თანახმად იუპიტერისა და სამართლის გადაწყვეტილებები ვინმე არუნსისთვის უნდა გადაეცა ნიმფა ვეგოიას. ამ ვერსიაზე გვაქვს უფრო ვრცელი ინფორმაცია იმიტომ რომ ვეგოიას წიგნები ციცერონის სიცოცხლეში ლათინურად თარგმნა ეტრუსკმა ტარკვინიუს პრისკუსმა. ეს წიგნები ინახებოდა პალატინზე, აპოლონის ტაძარში. მოგვიანო ხანიდან ჩვენამდე მოაღწია ფრაგმენტმა რომელსაც ჰქვია ნაწყვეტი ვეგოიას წიგნებიდან არუნს ვერტუმნუსისთვის :
“ გაიგე რომ ზღვა გამოცალკევებული იქნა ზეცისგან. როდესაც იუპიტერმა განაცხადა თავისი უფლებები ეტრურიაზე მან დაადგინა და გასცა განკარგულება რომ ველები მოზომილი ყოფილიყო და დადგენილიყო მინდორთა საზღვრები.
  იცოდა რა ადამიანის სიხარბისა და მიწათა დაუფლების წყურვილის შესახებ მას სურდა რომ ყველაფერი საზღვრების დაწესებით ყოფილიყო გაცხადებული. ის ვინც ხელს ახლებს მათ საკუთარ სამფლობელოთა გასაზრდელად და სხვის სამფლობელოთა შესამცირებლად დაისჯება ღმერთების მიერ დანაშაულისთვის. ამის ჩამდენი მონები უარეს მონობასიც ჩავარდებიან, მაგრამ თუ დამნაშავე აღმოჩნდება ბატონი, მთელი მისი ოჯახი გაქრება მალე და მთელი მისი ჯიში გადაშენდება.”(გვ.87)
ეტრუსკთა იუპიტერისთვის, რომელსაც ოდესღაც თინიას უწოდებდნენ, საზღვრები წმინდა იყო; იგი თვალყურს ადევნებდა მათ და უზრუნველყოფდა მათ ურღვევობას. “ ეტრუსკთა ცივილიზაცია, წერს ჟაკ ჰერგონი, გამოჩნდა როგორც ეტრურიის მიწის კანონთან დაკავშირებული გლეხური ცივილიზაცია და ეს “იუს ტერაე ეტრურიაე”, რომელიც გულისხმობდა საზღვრების წმინდა ხასიათის მკაცრ დაცვას გაჩნდა უშორეს ხანაში, საწყის წარსულში, როდესაც იუპიტერმა დააწესა თავისი კანონი” (გვ.88).
  მთელი მსოფლიოს აღმაფრთოვანებელი სახელგანთქმული რომაული სამართალი, რომელიც ისწავლება სამართლის ყველა ფაკულტეტზე და სოლიდურადაა დამკვიდრებული ევროპის საკანონმდებლო ნაშრომებში, ეს სამართალი არსებობდა უკვე რომამდე იმ ფორმით რომელიც მოდელად უნდა ქცეულიყო. დომინიუმის პრინციპი, საკუთრების ეს მოუცილებელი უფლება, მოდის ეტრუსკთა მიწის წმინდა სამართლიდან. რომელ უნივერსიტეტში, სამართლის რომელ ფაკულტეტზე ეუბნებიან თუნდაც სიტყვას ამის შესახებ თავის სტუდენტებს? (გვ. 88)
  მიწის მოზომვის ხელოვნებაში ეტრუსკ ქურუმებს მეზობელი ხალხებიდან გამოსული ძალიან ნიჭიერი მოწაფეები ჰყავდათ. ეს ხელოვნება კარგად უხდებოდა რომაელთა პრაქტიკულ და პრაგმატულ სულისკვეთებას. რომაელებს არ დაჰკლებიათ ამ ხელობის გამოყენების საშუალება, ახალ-ახალ დაპყრობებს მოჰქონდა მოსაწყობი მიწა. სამაგიეროდ სხვა მრავალი ეტრუსკული რელიგიური პრაქტიკა სრულებით შეუღწევადი დარჩა მათთვის. განსაკუთრებით ეს ითქმის ღმერთთა ნების შეტყობასა და ინტერპრეტაციაზე რასაც რომაელები ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ.
  დიოდორე სიცილიელმა გულწრფელად განაცხადა რომ ეტრუსკებმა “ გაამდიდრეს ღმერთთა მეცნიერება, მათ ელვის შესწავლაში მიაღწიეს სხვებისთვის მიუწვდომელ დონეს”. ისტორიკოსის შეცდომა იქნება დავიწყება იმ პრაქტიკისა რომელსაც რომი მიმართავდა იმპერიულ ეპოქამდე. ლაპარაკია, ჰარუსპისინზე, მისნობაზე, ჰარუსპისთა, მისანთა მიერ ღვიძლის შესწავლაზე. მისნობა მსხვერპლად შეწირული ცხოველის ღვიძლზე დაკვირვების მეშვეობით ძალიან რთული ამოცანა იყო. სწორი ინტერპრეტაცია ასტრონომიის ცოდნის გარდა ითხოვდა ანატომიისა და პათოლოგიის კარგ ცოდნასაც. იი
  1877 წელს პლეზანსთან ნაპოვნი იქნა ღვიძლის ბრინჯაოს რეპროდუქცია. ცხადია რომ ლაპარაკი იყო უფრო მოგვიანო ხანის ქურუმთა სკოლისათვის გაკეთებულ პედაგოგიურ ნიმუშზე. Mმისი ზედაპირი, რომელზეც 24 ღმერთის სახელი იყო დატანილი, 16 ნაწილად იყო დაყოფილი. ყოველი ნაწილი შეესაბამებოდა ცის კამარის გარკვეულ სექტორს. ფაქტიურად ღვიძლი, რომელიც ბაბილონში სულის სადგურად მიაჩნდათ, ეტრუსკებისთვის კოსმოსის სიმბოლო იყო. ეს იყო თითქოს დაპატარავებული სამყარო, მიკროკოსმი რომელიც მაკროკოსმს შეესაბამებოდა. Eეტრუსკებს სწამდათ რომ ღვიძლში შეიძლებოდა წმინდა კანონების მიხედვით გამართული და სხვადასხვა ღმერთისადმი დამორჩილებული ზეციური კამარის ზუსტი ანარეკლის დანახვა. აქედანაა თავდაპირველი დაყოფა ჯვრულად გადაკვეთილი ღერძების მეშვეობით და შემდგომი დანაწევრება 16 პატარა სექტორად. მსხვერპლად შეწირული ცხოველიდან, უმთავრესად ცხვრიდან მოკვეთილ ღვიძლზე საჭირო იყო წინასწარმეტყველური ნიშნების ამოკითხვა. ორგანოს მდგომარეობა ჰარუსპექსს, მისანს, აძლევდა საშუალებას მიხვედრილიყო თუ რომელი ღმერთი ელაპარაკებოდა მას მისი მეშვეობით. ავადმყოფი ორგანო უბედურებაზე მიუთითებდა, ჯანმრთელი ორგანო- ბედნიერებაზე.
  წინასწარმეტყველების ეს ოპერაცია მომდინარეობდა ძველი აღმოსავლეთის სამყაროდან. Mას ყოველთვის მიმართავდნენ შუამდინარეთში და მცირე აზიაში. თავიდან ის გავრცელებული იყო ბაბილონში და შემდეგ ის გადაიღეს ხათებმა. ამ ქვეყნებში წარმოებული არქეოლოგიური გათხრების დროს მრავალჯერ იქნა აღმოჩენილი ღვიძლის გამომწვარი თიხის მოდელები რომლებიც წარწერებით იყო დაფარული. ისინი ადასტურებენ ცნობებს რომელთა ამოკითხვაც შეიძლება ძველ აღთქმაში. ასე, ეზეკიელში ჩვენ ვკითხულობთ შემდეგს : “ რადგანაც ბაბილონის მეფე შეჩერდა გზაჯვარედინზე, ორი გზის საწყის წერტილში ბედის გასაგებად მან შეისწავლა ღვიძლი” (21,26; გვ.88-89).
  ეტრუსკებმა პირველებმა მიიტანეს ჰარუსპისინი, მისნობის ეს ხერხი ევროპაში სადაც ის მტკიცედ დამკვიდრდა იტალიაში. რომაელები მას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ და მისნებს დიდ პატივს მიაგებდნენ.
  ჰარუსპისინს ემატებოდა წინასწარმეტყველება ელვისა და ჭექა-ქუხილის მიხედვით. ჭინასწარმეტყველებდნენ არაჩვეულებრივი მიწიერი და ზეციური ფენომენებითაც. აღმოსავლეთიდან მოსულმა მაგიამ და ცრურწმენებმა წალეკეს ქვეყანა.
ელვათა ეტრუსკული დოქტრინა შუამდინარეთის ქალდეველთა მსგავსად განასხვავებდა ელვათა 11 სახეობას. მათ მიხედვით წინასწარმეტყველებათა ბუნება დამიკიდებული იყო იმაზე თუ ცის რომელი რეგიონიდან მოდიოდა ელვა, ფენომენის სეზონზე, თვეზე, დღეზე, მნიშვნელობა ჰქონდა ელვის ფორმას, შეფერილობას, ეფექტებს. აღმოჩენილი ძველ-ბაბილონური ტექსტები გარდა განსაცვიფრებელი მსგავსებისა ამჟღავნებდნენ იმას რომ ინტერპრეტაციის წესები დეტალურად იყო ფიქსირებული.”
  გადამწყვეტი იყო ელვის დაცემის ადგილიც. ლაპარაკი იყო სახალხო შეკრებების ადგილზე თუ მთავრობის შენობაზე, იყო სამოქალაქო ომის თუ სახელმწიფო დეკადანსის საშიშროება. მაშინ ლაპარაკობდნენ ფულმენ რეგალეზე, სამეფო ელვაზე. პრეტორიუმზე ელვის დაცემის შემთხვევაში იცოდნენ რომ ბანაკი აღებული და სარდალი მოკლული იყო.
  ყოველი ელვის შემდეგ საჭირო იყო გამოსყიდვა. ელვის დაცემის ადგილის განწმენდა ევალებოდა ქურუმს სახელად “ფულგურიატორ”. ის აგროვებდა ნაშთებს, დამსხვრეულ ობიექტებს, დახოცილ ადამიანებსა და ცხოველებს და მათ მარხავდა. “ ელვის საფლავი” წმინდა ადგილად რჩებოდა და არავის ჰქონდა ამ ადგილზე ფეხის დადგმის უფლება. გადაიღო რა ეს რიტუალი რომი ეტრუსკ და მხოლოდ ეტრუსკ ექსპერტებს ანდობდა დაკრძალვისა და განწმენდის რიტუალის ჩატარებას.
  ყველაფერი თითქოს წინასწარ განსაზღვრული იყო როგორც კოსმოსში, მთელ სამყაროში, ისე მიწიერი არსებობისას. ტრუსკებს სწამდათ რომ მიწაზე ყოველი სიცოცხლე და ყოველი მომავალი მისდევს წინასწარ განსაზღვრულ გზას და იფარგლება უცვლელი დროითი საზღვრებით. შესაძლებელი იყო მხოლოდ მათი ოდნავ გადანაცვლება ლოცვებისა და ძღვენის მეშვეობით. დასასრული ურყევად იყო გადაწყვეტილი.
  რიტუალურ წიგნთა მიხედვით ადამიანს ეძლეოდა შვიდჯერ 12 წლისგან შემდგარი ციკლი. ადამიანი თავისი ცხოვრების დროს ამდენად 84 წლისა ასრულებდა. Uფრო ასაკოვანს აღარ შეეძლო ღმერთთა ნიშნების დანახვა.
ეტრუსკთა ბედის ამ რწმენას პარალელი აქვს ეტრუსკი ერის ისტორიის მათ კონცეფციაში: ისევე როგორც ადამიანი თანდათანობით განუხრელად უახლოვდება სიკვდილს, ერსაც აქვს თავისი დასაწყისი და ბოლო, ერის ცხოვრების ხანგრძლივობა ღვთაებრივ გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული.
  ათასწლოვანი დოქტრინა “ნომენ ეტრუსკუმ” ეტრუსკთა სახელს აძლევს ათ ერთეულს, ათ სეკულუმს. Yოველ მათგანს აქვს თავისი ხანგრძლივობა რომელიც წინასწარ არ იანგარიშება წელთა უბრალო მიმატებით. Mმის დასანახად საჭიროა ღმერთთა მიერ გამოგზავნილი ნიშნების დანახვა და გააზრება. მიწისძვრის მსგავსი ბუნებრივი კატასტროფები და სხვა გამორჩეული მოვლენები, ეპიდემიები თუ ავადმყოფ მახინჯ ბავშვთა გაჩენა, ელვა, მეტეორიტთა წვიმა თუ კომეტის გამოჩენა შეიძლება ერთი საეკულუმის დასასრულს და ახალის დასაწყისს ნიშნავდეს. ჩვენამდე მოღწეული მოწმობების ზოგი ფრაგმენტი ეტრუსკთა ამ უცნაურ ქრონოლოგიას აძლევს გასაგებ ისტორიულ რეალობას. საუბარია სენსორინუსის მიერ ა.წ. 238 წელს დაწერილი ტრაქტატი „ დე დი ნატალის” გარკვეულ ნაწილებზე.   ამიტომ წერია, ამბობს რომაელი ავტორი და იმოწმებს გრამატიკოს ვარონს და მის მითითებებს რომლებიც ეხება ეტრუსკთა ჩანაწერებს იმის თაობაზე რომ ყოველი ოთხი პირველი სეკულუმი გრძელდებოდა ას წელს, მეხუთე-123 წელს, მეექვსე-119 წელს, მეშვიდეც ასევე, მერვე მიმდინარეობდა რედაქციის მომენტში, მეცხრე და მეათე მოსალოდნელი იყო, მაგრამ მეათის დასასრულს დადგებოდა ეტრუსკთა სახელის ბოლო.
  ამ ტექსტით ისტორიკოსებს იოლად შეუძლიათ ძვ.წ. 88 წლით დაათარიღონ ამ მერვე «სეკულუმის» ბოლო რომელზეც ლაპარაკობს სენსორინუსი და რომელიც ჯერ არ იყო დასრულებული. ცნობილია რომ იმ წელს ეტრურიაში მონახულმა წინასწარმეტყველებმა განაცხადეს ახალი ხანის დასაწყისი. მიუხედავად ამისა როდესაც დამოწმებული მითითებებით დაიწყეს ეტრუსკთა დაბადების წლის ანგარიში აღმოჩნდა რომ მას ჩვენ ბევრად უფრო ადრეულ ხანაში მივყავართ, ძვ. 907 წელთან. ეს ნიშნავდა იმას რომ ეტრუსკთა მეხსიერებით მათი ისტორია აიწყებოდა რომის ისტორიაზე ბევრად ადრე. რომის დაარსებას კი ტრადიცია ძვ.წ. 753 წლით ათარიღებდა. მეექვსე-მეშვიდე სეკულუმისთვის ნავარაუდევი ციფრები დასაშვებია, ერთმანეთს დამატებისას ისინი იძლევიან ძვ.წ. 507 წელს, ეტრურიის ძლიერების ზენიტის წელს. ისინი ცხადად ეყრდნობიან ძალიან ზუსტ მითითებებს რომლებიც შეიძლება მომდინარეობდეს ვოლსინიუსის ნორტიას ტაძრიდან... სამაგიეროდ ისტორიის პირველი ოთხი ეტაპისთვის ნათქვამი 100 წელი მეტისმეტად რეგულარული ხანგრძლივობაა. უეჭველია რომ ისინი დაუმატეს მაშინ როდესაც უძველესი წარსული დავიწყებას მიეცა. მათ რეალობას ეწინააღმდეგება IX-X საუკუნეების არქეოლოგიური მონაცემების არარსებობა. იტალიაში ეტრუსკთა ცხოვრება ფორმალურად დადასტურებულია მხოლოდ VIII საუკუნიდან.
  ეტრუსკთა ისტორიის დასაწყისი, როგორც ამას წარმოგვიდგენს ათი სეკულუმის დამატება ბნელია და ვერასოდეს აიხსნება.
Mმაგრამ აქაა ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი სხვა რამ : ესაა მიწიერი სცენიდან გაქრობა ხალხისა რომლის მთელი ცხოვრება და არსებობა მოწესრიგებული იყო ოდესღაც ტაგესის მიერ გამხელილი დოქტრინით, გაქრობა სწორედ იმ დროს რომელზეც მიუთითებენ ამ დოქტრინის მიერ გამოცხადებული ნიშნები
  ეტრუსკები თითქოს რაღაცამ ჩაყლაპა. ისინი გაქრნენ როგორც ხალხი ისევე უცნაურად როგორც ერთ მშვენიერ დღეს გამოჩნდნენ მათი წინაპრები.
Nნამდვილია ერთი : როდესაც ძვ.წ. 44 წელს კეისრის მკვლელობის შემდეგ ჰალეის კომეტამ გადასერა ღამის ცა და თავისი მანათობელი კუდით შეაძრწუნა მოსახლეობა ეტრუსკმა წინასწარმეტყველმა ვულკასიუსმა განაცხადა რომ დამთავრდა მეცხრე სეკულუმი და იწყებოდა მეათე და უკანასკნელი სეკულუმი.
ა.წ. 54 წელს, როდესაც კვდებოდა იმპერატორი კლავდიუსი, რომელიც იკვლევდა ეტრუსკთა ისტორიას და იყო ეტრუსკული ენის მცოდნე უკანასკნელი რომაელი ( მისი პირველი მეუღლე პლავტია ურგულანილა ეტრუსკი იყო), ასრულდა ვულკასიუსის წინასწარმეტყველება : ზეციურმა ნიშნებმა გაუმხილეს მისან ჰარუსპისებს :


ეტრუსკმა ერმა შეწყვიტა არსებობა!
დაუჯერებელი ისტორია, ლეგენდა? ა.წ. პირველი საუკუნეებიდან ვეღარ პოულობენ ეტრუსკი ხალხის ვერანაირ არქეოლოგიურ ნაკვალევს ! (გვ.89-92: გაგრძელება იქნება).