ალბათ ასეთ ადამიანებზე თუ თქვა ფრანგმა დე ბერანჟემ: «მისი გული არის ჩამოკიდებული ბარბითი. ის შეხებისთანავე აჟღერდება».
 |
ქართული გენი ირანშიცაა!
ფილოსოფოსები: შეხვედრა, საუბარი:
«მე მინდა ვიფიქრო მომავალ პოლითეიზმზე»
დასავლეთში აღზრდილი ირანელი დარიუშ შაიეგანი (Daryush Shayegan} თანამედროვეობა ტრადიციულ საზოგადოებებს საკუთარი თავის ხელახლა გამოგონებას... და იკვლევს იმას თუ როგორ შეუძლია მისტიციზმს დასავლეთის კვება. დარიუშ შაიეგანს ესაუბრა მარტინ ლეგროს.
ესაა მსოფლიოს მოქალაქე, ფილოსოფოსი კოსმოპოლიტი, როგორიც ის უნდა ყოფილიყო XVIII საუკუნეში. 1935 წელს ირანში დაბადებულმა, მან ისწავლა ათიოდე ენა, ისწავლა ლონდონსა და ჟენევაში, 1968 წელს ის სორბონაში იყო.
ბოლოს და ბოლოს,1960-ანი წლების ბოლოს ის დაბრუნდა ირანში და იქ ფრანგმა ორიენტალისტმა Henry Corbin-მა ის აზიარა სპარსეთის, ინდოეთის და შიიტური ისლამის სულიერ საგანძურს.
ჩორანის მეგობარი, ჰაიდეგერის დიდი მკითხველი შაიეგანი გატაცებული იყო პოეზიით და მისტიკით. საფრანგეთში ლტოლვილმა, მან გამოსცა ნაშრომი «რა არის რელიგიური რევოლუცია?» («Qu'est-ce qu'une révolution religieuse?», Albin Michel, 1982), ირანის ისლამური რევოლუციის ფილოსოფიური ინტერპრეტაცია რომელიც 25 წლის შემდეგ დარჩა რელიგიური ფუნდამენტალიზმის სულიერი მამოძრავებელი ძალების ერთ-ერთ საუკეთესო ანალიზად.
მას შემდეგ ის უწყვეტად იკვლევს თანამედროევეობის გამოჩენის შედეგად შორეულ და ახლო აღმოსავლეთში წონასწორობის დარღვევას. შაიეგანმა დაადასტურა დიდი კოსმოლოგიების დასასრული და ღმერთის სიკვდილის იქით ის ეძებს საკრალურის, წმინდას ახალი განცდის გზებს.
განმანათლებლების ხანაში მონტესკიე სვავდა კითხვას: როგორ შეიძლება სპარსელები ვიყოთ? (Comment peut-on être persan?)
აი პასუხად გაკვეთილი კოსმოპოლიტიზმისა, რომელსაც გვაძლევს უდიდესი
თანამედროვე სპარსელი, ირანელი ფილოსოფოსი.
– -თქვენი გზა გადის აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შეხვედრის ადგილას...
დარიუშ შაიეგანი: მე დავიბადე თეირანში 1935 წელს. დედაჩემი ქართველი იყო და მამაჩემი აზერბაიჯანელი ირანელი. ისინი ერთმანეთს შეხვდნენ 1922 წელს რუსეთში. დედაჩემის ოჯახი მოსპო რევოლიციამ. სტამბულიდან ვარშავის გავლით ბერლინში წასვლის შემდეგ ჩემი მშობლები 1930 წელს დამკვიდრდნენ ირანში. იქ მე გავიზარდე ერთგვარ, საოცარ ბაბილონში: დედაჩემი დეიდაჩემს ელაპარაკებოდა ქართულად,
ჩემი აღმზრდელი გუვერნანტკა რუსი იყო, მამაჩემი და დედაჩემი ერთმანეთს თურქულად ელაპარაკებოდნენ. მე დავდიოდი ფრანგულ ლიცეუმში რომელსაც ხელმძღვანელობდნენ ლაზარისტი მამები. 15 წლისა, მე საშუალო განათლების მისაღებად გამაგზავნეს ინგლისში. ჩემს სპარსულ აღზრდასთან შედარებით ეს ნამდვილი ყაზარმა იყო!
1952 წელს მე წავედი მედიცინის სასწავლად ჟენევაში, მაგრამ ეს არ ყოფილა ჩემი მოწოდება. უეცრად მე გადავერთე ფილოსოფიის, ლიტერატურის და პოლიტიკურ მეცნიერებათა შესწავლაზე.
(ფრანგულად იგივე ტექსტი:
Je suis né à Téhéran en 1935. Ma mère était géorgienne et mon père iranien d'Azerbaïdjan. Ils s'étaient rencontrés en Russie en 1922, alors que la famille de ma mère avait été décimée révolution. Après avoir pérégriné d'Istanbul à Berlin en passant par Varsovie,mes parents s'étaient installés en Iran en 1930.
La,j'ai été élevé dans une sorte de Babel merveilleuse: ma mère parlait
le géorgien avec ma tante,j'avais une gouvernante russe,mon père et ma mère parlaient turc entre eux,je fréquentais un lycée français dirigé par des pères lazaristes. A 15 ans,
on m'a envoyé faire mes études sécondaires dans une piblic school
en Angleterre. Par contraste avec mon éducation persane, c'était une vraie caserne ! En 1952, je suis allé faire la médicine à Genève. Mais je n'avais pas la vocation. Du coup j'ai basculé vers des études de philosophie,de lettres et des sciences politiques).
-ვინ გასწავლათ ფილოსოფია?
დარიუშ შაიეგანი: ჟენევაში მე შევხვდი აზიით და ინდუიზმით დაინტერესებულ ფრანგ ორიენტალისტ ჟან ჰერბერტს. მასთან ურთიერთობისას მე დავინტერესდი ინდოეთით. მე ვისწავლე სანსკრიტი, მე წავიკითხე ტექსტები. 1960 წელს მე დავბრუნდი ირანში და გავიცანი ფრანგი ფილოსოფოსი და ორიენტალისტი ანრი კორბა ( Henry Corbin) რომელმაც დამაინტერესა ისლამისა და ინდური სულიერების გადაჯვარედინებული შეს-
წავლით. თეირანის ფრანგულ ინსტიტუთან დაკავშირებულმა, პარიზში, იერუსალიმში და თეირანში პროფესორმა ანრი კორბამ აღმოაჩინა ყველას მიერ დავიწყებული აზროვნების დიდი კონტინენტი, სპარსული შიიტური და გნოსტიკური ისლამი. ესაა მაჰმადიანური ფილოსოფიის მთელი ფენა, რომელიც გადარჩა ავეროესის და ავიცენას გმირული მომენტის მიღმა. მე დავწერე დისერტაცია «ინდუიზმი და სუფიზმი», «ორი ოკეანის შეხვედრის» წაკითხვა, რაც არის ინდოეთის მაჰმადიანური იმპერიის მემკვიდრე ბენარესის XVII საუკუნის მმართველის, მეფე-ფილოსოფოსი დარა შოკუჰის ტექსტის ინტერპრეტაცია.
ეს რომანტიკოსი სწავლული დარწმუნებული იყო იმაში რომ სულის ხსნა დამოკიდებული იყო ინდუიზმისა და ისლამის შერიგებაზე.
– თქვენი დისერტაცია დაიცავით პარიზში 1968 წლის მაისში.
დარიუშ შაიეგანი: დიახ, ეს იყო სასაცილო დაცვა. სრულიად ცარიელი სორბონა გარშემორტყმული იყო პოლიციელებით. როდესაც ვიხსენებ დაუჯერებელი მგონია რომ ვიღაც ჩემნაირს, ახალჩამოსულს აღმოსავლეთიდან, შეეძლო შეღწევა აჯანყებულ სორბონაში ესოდენ ეზოტერულ თემაზე დისერტაციის დასაცავად...
დაცვის შემდეგ კორბამ თავისთან დაპატიჟა ზოგი მისი მეგობარი,რაიმონ არონი,ჟილბერ დიურანი, ემილ ჩორანი. ყველა საკმარისად უარყოფითად აფასებდა მოვლენებს,მაგრამ
ყველაზე სასაცილო ჩორანი იყო. ის ამბობდა:
«საფრანგეთი დაიღუპა, მაშინ როდესაც 1789 წლიდან მან მსოფლიოს მისცა უდიდესი რევოლუციონერები, ეხლა მისი ახალგაზრდობა თავს იწონებს იმპორტირებული უმნიშვნელო პირების, მაოსა და ჩე გევარას პორტრეტების წინ».
მე თამაშგარე ვიყავი. ერთი თვის შემდეგ მე დავბრუნდი ირანში. მე დავინტერესდი გადასვლით სხვადასხვა სულიერ და ფილოსოფიურ
სამყაროს შორის და თეირანის უნვერსიტეტში გავხდი შედარებითი ფილოსოფიის პროფესორი.
– ირანულ რევოლუციამდე ცოტა ხნით ადრე თქვენ დაწერეთ ნაშრომი «აზია დასავლეთის პირისპირ».
დარიუშ შაიეგანი: ეს 1977 წელს იყო. ამ სპარსულად დაწერილ წიგნში მე ვცადე აზიურ ცივილიზაციათა ხვედრის გაგება.
მე-17 საუკუნემდე ჩინეთი, ინდოეთი, იაპონია და ირანი არიან ძალიან შემოქმედე-
ბითი ცივილიზაციები. ისინი განუწყვეტლად ურთიერთობენ ერთმანეთთან და ერთად ისინი ადგენენ მსოფლიო სიმდიდრის 60%-ს. და შემდეგ მოხდა ჩამორჩენა. ეს ცივილიზაციები თითქოს გაშეშდნენ სწორედ იმ დროს როდესაც ევროპა დაიძრა წინ განმანათლებელთა ხანის და თანამედროვეობის გამოგონებით. დეკარტემ მოიგონა მეთოდი, ხელახლა განსაზღვრა ადამიანების ურთიერთობა ბუნებასთან, დააფუძნა ტექნიკის სული. ყველა ამ წინაპირობამ ინდუსტრიულ რევოლუციასთან და კოლონიზაციასთან ერთად უზრუნველყო დასავლეთის ბატონობა. ყველაფერი მოხდა ისე თითქოს მე-17 საუკუნისათვის «მსოფლიო სული», თუ კი ვილაპარაკებთ ჰეგელის მსგავსად, ერთი კონტინენტიდან გადავიდა მეორეზე. თავისი ჩამორჩენის დამნახველმა აზიურმა ცივილიზაციებმა შეიმუშავეს ორი მიდგომა. პირველ რიგში დაბრუნება წყაროებთან.ესაა აბდულ ბაჰას თუ ასადაბადის მსგავს მოაზროვნეთა
პერსპექტივა. XIX საუკუნის ირანელი რეფორმისტი ინტელექტუალები რომლებიც იცნობდნენ დასავლეთს და მის ტექნიკურ უპირატესობას სასურველად თვლიდნენ დასავლური ტექნიკის მიღებას თანამედროვეობის სულის გარეშე. მაგრამ შეუძლებელია ტექნიკის გამოყოფა მისი შემქმნელი სულისგან.
სწორედ ეს გაიგეს იაპონელებმა, რომლებმაც გამოავლინეს სრულებით სხვა მიდგომა.
1868-1912 წლების მეიჯის ხანასთან ერთად მათ დაიწყეს თავდაუზოგავი მოდერნიზაცია.
მაგრამ ისინი არ შემოფარგლულან რკინიგზების აგებით. მათ მათი ახალგაზრდები გააგზავნეს საზღვაო ხელოვნების სასწავლად ინგლისში და ფილოსოფიის სასწავლად საფრანგეთში. სწორედ ეს ხსნის იაპონელების მიერ რუსების დამარცხებას 1905 წელს.
ამ მოვლენამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა თანამედროვეებზე.
ესაა თანამედროვე აზიური სახელმწიფოს მიერ დასავლური სახელმწიფოს პირველი დამარცხება.
მე გამიტაცა ამ ტეხილებმა.
-იაპონიისა და ჩინეთისაგან განსხვავებით, ისლამსა და დასავლეთს განა არა აქვთ საერთო სულიერი მემკვიდრეობა?
დარიუშ შაიეგანი: ჩინურ და იაპონურ სამყაროებში წარმოუდგენელია სულის და სხეულის ერთმანეთისგან გამოცალკევება, რაც ჩაატარა დეკარტემ.
მტკიცება იმისა რომ შესაძლებელია სამყაროს მთლიანობის დაყვანა უბრალო დაანგარიშებად სივრცეზე სრულებით უცხოა ამ ცივილიზაციებისთვის რომლებსაც ჰქონდათ სულის და სხეულის უნიტარული კონცეფცია.
საწინააღმდეგოდ ამისა ქრისტიანობაც და ისლამიც ეკუთვნიან ერთსა და იმავე აბრაამულ ტრადიციას. მათი შემოქმედი, სამყაროს შემქმნელი ღმერთი, ამ სამყაროს გარეთაა.
მაგრამ ისლამური სამყარო აზიურთან შედარებით ბევრად უფრო უნდობლად უყურებს ქრისტიანულ დასავლეთს.იქაა ფარული დაპირისპირება:
მაჰმადიანი გაუცნობიერებლადაც თავს აყენებს ქრისტიანზე მაღლა.
ქრისტე მაჰმადიანთა აზრით წინასწარმეტყველია, მაგრამ ბოლო წინასწარმეტყველი მათთვის არის მუჰამედი.
ჩინელებსა და იაპონელებს არ ჰქონიათ ასეთი განწყობა და მათი ბუდისტური და კონფუციური ტრადიციები აიოლებდა თანამედროვეობის მიღებას.
– -ისლამური რესპუბლიკის დამყარებამდე დაწერილი თქვენი წიგნის ბოლო თავს ჰქვია
«ახალი ობსკურანტიზმი».
ეს იყო არაცნობიერი, თითქმის წინასწარმერტყველური ინტუიცია. მე მაინტერესებდა ორთაშორისის იდეა, ირანის გარდამავალი მდგომარეობა:
გადახრა «აღარასოდეს»-იდან «ჯერ არა»-საკენ. «ჯერ არა» მიუთითებს მოვლენაზე რომელიც მზადდება,მაგრამ ჯერ არაა გაცხადებული და გამოცხადებული. «აღარასოდეს» მიუთითებს სულიერ წყობაზე რომელიც ჯერ ბოლომდე არაა დამხობილი, მაგრამ რომელიც აღარ განმეორდება თავისი საწყისი სახით. ინტეგრიზმი თავს წარმოგვიდგენს როგორც გადაწყვეტა რომელსაც ძალუძს ორს შორის უხერხული ყოფნის მდგომარეობიდან გამოსავლის მონახვა. მისი მტკიცებით მას შეუძლია თანამედროვეობის ყველა უწესრიგობის მოგვარება და ყორანის ინტერპრეტაციათა განზე გაწევა. ინტერპრეტაციის იარაღის გარეშე კი ყორანი არის ყველანაირი შეცდომებისათვის გახსნილი წიგნი.
– როგორ განიცადეთ ეს მოვლენები?
დარიუშ შაიეგანი:
ეს იმდენად უცნაურია. ადამიანებს დრო დასჭირდათ იმის გასაგებად თუ რა ხდებოდა. ორი მემარცხენე პარტია, ირანის კომუნისტური პარტია, ტუდე, და მემარცხენე რადიკალები, წარჩინებულებისაგან და ქალაქელი ინტელექტუალებისაგან შემდგარი მოსადეღის ეროვნული ფრონტის მსგავსად ფიქრობდნენ ხელისუფლების აღებას. არავინ არ ფიქრობდა მოლებზე. რევოლუციის წინ სინამდვილეში შაჰი ძალაუფლებას უყოფდა მოლებს, რომლებსაც ჰქონდათ თავისი სალოცავი ადგილები და რომლებსაც პატივს მია-
გებდნენ. რელიგია ჩანდა თავშესაფრად ავტოკრატული მონარქიისაგან, საეროსაგან, მაგრამ პოლიტიკურ თავისუფლებათა გამთელავისაგან.
ეს რევოლუცია მოულოდნელი იყო თვი-თონ შიიტური სამყაროსთვისაც კი.
შიიზმის თანახმად შიიტები უნდა ელოდნენ მე-12 იმამის მოსვლას. ის ვინც მე-12 იმამის მოსვლამდე იღებს ძალაუფლებას უეჭველი უზურპატორია,მას არა აქვს ლეგიტიმურობა. . როდესაც ლაპარაკია მეფეზე, ის ერთგვარად ასრულებს ბინძურ საქმეს. მაგრამ
მოლების მიერ ძალაუფლების დაპყრობა სიახლეა.
ჩემის მხრივ, მე ვიყავი პროფესორი უნივერსიტეტში, მე წავედი ირანიდან რათა მონაწილეობა მიმეღო კორდოვაში გამართულ კოლოკვიუმში. მე ვაპირებდი დაბრუნებას როდესაც აგა ხანმა შემომთავაზა ანრი კორბას დაუმთავრებელი ნაშრომების გამომცემელი ცენტრის შექმნა. ჩვენ მაშინ შევქმენით შიიტური ისლამის განშტოება ისმაილიზმის კვლევათა ცენტრი, რომლის დირექტორიც ვიყავი 9 წლის განმავლობაში.
–თქვენ მაშინ დაწერეთ ნაშრომი «რა არის რელიგიური რევოლუცია?» თქვენ იქ აჩვენებთ რელიგიის უდეოლოგიზაციის პროცესს.
დარიუშ შაიეგანი:
მე იქ გავაანალიზე ის ფაქტი რომ რელიგია ძალაუფლების ხელში აღებისას იცვლის ბუნებას: ის იდეოლოგიური ხდება იმიტომ რომ ის არაა გათვალისწინებული და აღჭურვილი ამ ფუნქციის შესასრულებლად. მან იდეები უნდა აიღოს ირგვლივ
არსებული პოლიტიკური იდეოლოგიებიდან. ასე მოხდა რომ აგრესიული ისლამის აგებაში მონაწილეობა მიიღო მარქსისტულ-ლენინური იდეების ინფილტრაციამ. რევოლუციური ტრიბუნალები, მილიციები, რომლებიც მაშინ გაჩნდა ირანში
სულაც არ ყოფილან ისლამურები. ღევოლუცია და ისლამი ეკუთვნიან სხვადასხვა თანავარსკვლავედებს. რელიგიურ რევოლუციაზე ლაპარაკი ფაქტიურად არის უაზრო-
ბა! თავისი ორბიტიდან ამოგდებული რელიგია კარგავს თავის ფრთებს და ეფლობა ისტორიაში. ამ რევოლუციამ დიდი გავლენა მოახდინა მაჰმადიანურ სამყაროზე. ფართოდ გავრცელდა რევოლუციური, აქტივისტური და რადიკალური ისლამის იდეა.
თუ კი ხვალე ეგვიპტეში მოაწყობენ თავისუფალ არჩევნებს იქ გაიმარჯვებენ ძმები მაჰმადიანები.
-ინტეგრიზმი საშიშია ისლამისათვის?
დარიუშ შაიეგანი:
რადიკალმა ისლამისტებმა ისტორიის ულტრათანამედროვე კაზინოში გაფლანგეს შიიტური ისლამის მიერ საუკუნეების განმავლობაში დაგროვილი უზარმაზარი სულიერი კაპიტალი. უეცრად მან დაკარგა თავისი არსი.
–ნაშრომებში «დასახიჩრებული მზერა»
– («Regard mutilé) და «კულტურული შიზოფრენია»
– (« Schizophrénie culturelle»)
დარიუშ შაიეგანი:
წარმოიდგინეთ სატელევიზიო ეკრანი რომელიც ერთ დროულად იღებს ორ არხს: გამოსახულებები ბოლოს და ბოლოს არასწორად, უშნოდ ერევა ერთმანეთს.
ისლამური სამყარო ასე წყურვილს იკლავს ორი ანტინომიური, ერთმანეთის საწინააღმდეგო კულტურული წყაროდან. მეტისაჟები ნაყოფიერია ესთეტიკაში, სადაც ისინი კვებავენ შემოქმედებას, მაგრამ არა აზროვნებაში და პოლიტიკაში, სადაც საჭიროა სიმკაცრე და ანალიზი.
«კულტურული შიზოფრენია» არის რამდენადმე მძიმე თვითანალიზი, კულტურული ფსიქოანალიზი.
ისლამურ სამყაროს მე მოკლედ აღვწერდი რამოდენიმე სიტყვით : მარცხი, დამცირება,
შეურაცხყოფის გრძნობა, გულღრძობა.
არა და თანამედროვეობის დაძლევა და გადალახვა შეუძლებელია დასავლეთის უარყოფით და საკუთარ თავში ჩაკეტვით. პირიქით თუ კი თანამედროვეობას ვერ დავიმორჩილებთ,ვერ ავთვისებთ, ის ჩვენ უარესად,უფრო მწარედ დაგვამარცხებს.
– დიდად შეიცვალა თუ არა ირანი 30 წლის მანძილზე?
დარიუშ შაიეგანი:
დღეს ტოტალური გაყრა-განხეთქილებაა ხელისუფლებასა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის. მოსახლეობა ბევრად უფრო ჭკვიანია მის პოლიტიკურ
 |
თეირანი აოცებს დასავლეთიდან ჩასულებს: დღე თქვენ ხედავთ საფარველით მთლიანად შებურულ ქალებს. საღამოს კი თქვენ ხვდებით წვეულებაზე რომლის მსგავსის ნახვა შეიძლება ლოს ანჟელესში !
ირანი არის გაგიჟებული, შიზოფრენული,ქაოტური, მაგრამ საინტერესო ქვეყანა, უზარმაზარი ლაბორატორია. სხვა ისლამურ ქვეყნებთან შედარებით ირანი უფრო წინაა. ჩვენ განვიცადეთ დათრგუნული მისწრაფებების კოლექტიური განთავისუფლება,ჩვენ განვახორციელეთ აკვიატებული აზრები და ეხლა ჩვენ ვიცით რომ ეს უსარგებლოა. არაბულ ქვეყნებს კი ისევ სჯერათ რომ ეს შეიძლება ნაყოფიერი იყოს.
– თქვენ მაშ ოპტიმისტურად უყურებთ მომავალს?
დარიუშ შაიეგანი:
მაჰმუდ აჰმადინეჟადის შემყურე მე არა ვარ მაინცდამაინც ოპტიმისტი ! მას აქვს მესიანისტური განწყობა. მაგრამ მის წინააღმდეგ შეიქმნა ფრონტი. რეჟიმის წარ-
ჩინებულთა ნაწილმა გაიგო რომ მისმა პოლიტიკამ შეიძლება გამოიწვიოს კატასტროფა.
– თქვენ შეგიძლიათ ყველაფერი ამის თქმა ირანში?
დარიუშ შაიეგანი: დიახ, მაგრამ არ უნდა წავიდე მეტისმეტად შორს. არ უნდა გადავაბი-
ჯო წითელ ხაზს.
–თქვენ დაინტერესებული ხართ სუფიზმით და მისტიკით.
დარიუშ შაიეგანი : მე ყოველთვის მინდოდა ერთი საზღვრიდან მეორისაკენ გადასვლა. ეს ხსნის ჩემს გზას. მე 8 წლის მანძილზე მივიღე მისტიკური გამოცდილება. მაგრამ მე მეშინია მენტალური ტყვეობისა, თუნდაც ძალიან კეთილშობილისა, და მე მისგან განვთავისუფლდი.
დღეს მე სულ უფრო და უფრო მიზიდავს ბუდიზმმი, თუმცა არა მჯერა მოქცევისა, მე
კულტურულად მაჰმადიანი ვარ. ჩემთვის რელიგია და სახელი წარმოადგენენ ფატალობას, აუცილებელ მემკვიდრეობას. სწორედ ამას მეუბნებოდა კათოლიკე ანრი კორბა,რომელსაც არასოდეს არ უფიქრია გამაჰმადიანება.
– რა არის თქვენთვის გნოზისი?
დარიუშ შაიეგანი:
ესაა ყველაფერი რაც ეხება მსოფლიოს დიდ სულიერ დოქტრინებს. ფილოსოფოსმა იცის, მაგრამ ვიზიონერი, მხილველი, ხედავს. ესაა განსხვავება ინტუიციასა და ცოდნას
შორის.
უკვე გერმანელი ფილოსოფოსი რუდოლფ ოტტო, რომელმაც შემოგვთავაზა საკრალურის უნივერსალური, საყოველთაო კონცეფცია, ადარებდა ერთმანეთს დასავლეთის და აღმოსავლეთის მისტიკოსებს.
მაგრამ მე ვიტყოდი რომ ირანში და ინდოეთში ფილოსოფია მუდამ მისტიკურია. აღმოსავლეთში ფილოსოფია გნოსტიკურია.
- და თქვენთვის რა არის უფრო მნიშვნელოვანი, ინტუიცია თუ ცოდნა?
დარიუშ შაიეგანი :
მე მტკიცედ მჯერა განმანათლებლებისა და ორმაგი ჭეშმარიტებისა, ავეროესის ნააზრევის ქრისტიანული და შუა საუკუნეების ინტერპრეტაციისა. მის თანახმად არსებობს ფილოსოფიური ჭეშმარიტება და არსებობს რელიგიური ჭეშმარიტება. წარმავალი სამყაროს მკაფიო, თვალსაჩინო გამოყოფა სულიერი სამყაროსაგან, ხელისუფლების მკაფიო, თვალსაჩინო გამოყოფა რწმენისაგან ჩემთვის ფუნდამენტურია.
–-ამ ვითარების განსამარტავად თქვენ ხშირად ყვებით მე-13 საუკუნის სუფია–მისტიკოსი რუმის ერთ ამბავს.
დარიუშ შაიეგანი:
ერთხელ სულთანმა მოაწყო ჩინელი დ ა ბერძენი მხატვრების შეჯიბრი. ისინი იყვნენ ერთმანეთისაგან უბრალო ფარდით გამოყოფილ ორ ოთახში. მაშინ როდესაც ჩინელებმა სულთანს სთხოვეს მრავალი საღებავი, ბერძნები დაკმაყოფილდნენ კედლის გაპრიალებით. სურათის წარმოდგენის დღეს ფარდა დაეცა. ჩინელების ნახატი საოცრად ლამაზია... მაგრამ ის კიდევ უფრო ლამაზად და შთამბეჭდავად ირეკლება ბერძნების მიერ გაპრიალებულ კედელზე ! ანარეკლი ხშირად თვით არეკლილ საგანზე უფრო რეალურია. ჯელალ ედ დინ რუმიმ ამ ისტორიიდან დაასკვნა რომ სუფიები ჰგვანან ბერძნებს: მათ არ წაუკითხავთ ბევრი რამ, ისინი ერუდიტები არ არიან, მაგრამ მათ გაწმინდეს და გააპრიალეს თავისი გული და მისი კედლები რის გამოც მათმა გულმა შეიძინა მრავალი ხატის მიღების უნარი.
ამ ანეგდოტის მისტიკური ასპექტის მიღმა ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ რომ ადამიანი დღეს ვეღარ ხედავს სარკეს. ის ხედავს მხოლოდ სარკეში არეკლილ ფორმებს. მეტიც, ეს სარკეები დამსხვრეულია და დამსხვრეული სარკეები ამახინჯებენ სინამდვლესა და ხატებს. შულს უტევს ხატების ღვარი. ეს გვაგონებს ტ.ს.ელიოტის «დამსხვრეული ხატების სამყაროს» (« World of broken images») : «ჩვენ ვცხოვრობთ დამსხვრეული ხატების სამყაროში», მაგრამ დამსხვრეული ხატები დამსხვრეული სარკეებია.
– ნაშრომში «სინათლე მოდის დასავლეთიდან» თქვენ აცხადებთ რომ ჩვენ ვცხოვრობთ დამსხვრეული ონტოლოგიის სამყაროში.
დარიუშ შაიეგანი:
საკრალურის მზიდი ძლიერი სტრუქტურები გაქრა. საკრალურს აღარა აქვს მის გამოჩენისათვის დადგენილი ადგილი. ჩვენ აღარ ვცხოვრობთ მოწესრიგებულ, იერარქიზებულ სამყაროში. აღარაა მეტაფიზიკური კოორდინატები, მეტაფიზიკური ხელმძღვანელობა. რელიგია იქცა პერსონალურ ფენომენად სადაც ყოველი ადამიანი თვითონ აგებს რაღაცას და მასში აგროვებს საუკუნეთა ლეგენდებს. ესაა პოლითეიზმის ახალი ფორმა. ამას უწოდებენ მოკლედ განმმეორებელ მეხსიერებას (ფრანგულად mémoire récapitulative). ერთმანეთის მომდევნოს ადგილს იკავებს ერთდროული. სამყარო ხდება ყველა კულტურის, როგორც ყველაზე არქაულ ისე ყველაზე თანამედროვე კულტურების ნეოლითიდან ინფორმატიკამდე, შამანიზმიდან ვირტუალიზაციის უკანასკნელ ავატარებამდე, ყოველივე ამის უზარმაზარი მოზაიკა. ისევ ჩნდება ცნობიერების დათრგუნული ფორმები. სწორედ ეს ხდის თანამედროვეობას როგორც წარმტაც ისე გამაღიზიანებელ მომენტად. ჩვენ აღარ ვიცით თუ რომელ წმინდანს უნდა მივმართოთ.
საკუთარი თავის დაუფლება-დაპყრობა გმირული აქტი ხდება. ძოგჯერ კი ის ფუნდამენტალიზმის ფორმით იძენს ტრაღიკულ სახეს. შეხედეთ რა საინტერესო რამეა თანამედროვე ბუდიზმი.
ის ამბობს რომ შეუძლია ჩვენი უშუალო საჭიროებების დაკმაყოფილება ჩამოყალიბებული ონტოლოგიითა და თეოლოგიით ჩვენი დატვირთვის გარეშე. ის ეგუება უაზრობას და ამავე დროს ამბობს ძალიან მარტივ რამეებს: «ცხოვრება ტანჯვაა», «არაფერი არაა მუდმივი».
– საით მიემართება დღეს თქვენი აზრი?
დარიუშ შაიეგანი:
მე მინდა ფიქრი მომავალ პოლითეიზმზე. მომთაბარე აზრის საამყაროს მომხიბლაობის
აღდგენაზე.ეს პოლითეიზმი არ უარყოფს ღმერთის მეტაფიზიკურ იდეას. მაგრამ სათქმელია რომ კონტაქტი ღვთაებრივთან დიდად შეიცვალა. ძველი ეზოტერული სკოლებით შთაგონებულებმა ჩვენ უნდა მოვნახოთ საკრალურისკენ მიმავალი სხვა გზები, სხვა არხები.
ჩვენ მივედით იქამდე რომ თუ კი შესაძლებელია დაბრუნება, ის შეიძლება მოხდეს მხოლოდ დაცემის ადგილას.
მე ყოველთვის მოჯადოებული ვიყავი ვაგნერის პარსიფალის ფორმულით:
«ჭრილობას კურნავს მხოლოდ იარაღი რომლითაც დაჭრეს».
თუ კი არსებობს ჩვენი შფოთის წამალი, ის შეიძლება მიღებული იქნას დაურწმუნებლობიდან და ეჭვიდან.
დარიუშ შაგეიანის ნაშრომები:
დარიუშ შაგეიანის შრომათა საუკეთესო შესავალია Ramin Jahanbegloo-სთან ერთად რეა-
ლიზებულ შეხვედრათა სერია « მსოფლიოს ცებს ქვეშ, შეხვედრები რამა ჟაჰან ბეგლოოსთან (Sous les ciels du monde.Entretiens avec Ramin Jahanbegloo, éditions du Félin, 1992).
ავტორი ყვება თავის ბავშვობაზე თეირანში, თავის ტუდენტობაზე ევროპაში,თავის მეგობრობაზე ჩორანთან და კორბასთან, იმაზე რომ მას უყვარს სპარსული პოეზია და ინდური აზრი, ის გვაცნობს თავის ფილოსოფიურ შეხედულებას თანამედროვე სამყაროზე. 1967 წელს დარიუშ შაიეგანმა გამოაქვეყნა თავისი დისერტაცია «ინდუიზმი და სუფიზმი, ორი იკეანის შენაკადი», ინდოელი მეფე-ფილოსოფოსი დარა სტაკუჰის ერთი დიდი ტექსტის კომენტირებული გამოცემა. 1982 წელს მან საფრანგეთში
ავტორი ყვება თავის ბავშვობაზე თეირანში, თავის ტუდენტობაზე ევროპაში,თავის მეგობრობაზე ჩორანთან და კორბასთან, იმაზე რომ მას უყვარს სპარსული პოეზია და ინდური აზრი, ის გვაცნობს თავის ფილოსოფიურ შეხედულებას თანამედროვე სამყაროზე. 1967 წელს დარიუშ შაიეგანმა გამოაქვეყნა თავისი დისერტაცია «ინდუიზმი და სუფიზმი, ორი იკეანის შენაკადი», ინდოელი მეფე-ფილოსოფოსი დარა სტაკუჰის ერთი დიდი ტექსტის კომენტირებული გამოცემა. 1982 წელს მან საფრანგეთში
გამოაქვეყნა «რა არის რელიგიური რევოლუცია?».
ძალიან თავისებური ნაშრომი, რომელიც ირანის ისლამური რევოლუციის გასააზრებლად იყენებს კანტს, მარქსს და ჰაიდეგერს. ნაშრომში «იდენტობის ილუზიები» (1992) მან შეკრიბა 20 წლის მანძილზე ფრანგულ ჟურნალ-გაზეთებში გამოქვეყნებული თავისი წერილები ხელოვნებაზე, პოლიტიკაზე და ფილოსოფიაზე. ნაშრომში «დასახიჩრებული მზერა» (1989) ის იკვლევს ტრადიციულ, განსაკუთრებით მაჰმადიანურ საზოგადოებებში თანამედროვეობის შეჭრის შედეგად გაჩენილ მენტალურ გაუწონასწორებლობას. ნაშრომი «სინათლე მოდის დასავლეთიდან» აფართოებს პერსპექტივას და ეხება მონდიალიზაციის კულტურულ საფუძვლებს.
დარიუშ შაიეგანმა ამავე დროს დაწერა წიგნები სპარსულად, რომლებიც არ ყოფილა თარგმნილი, განსაკუტრებით ტომები ინდოეთის ფილოსოფიებსა და რელიგებზე ( თეირანის უნივერსიტეტის გამოცემები,1967). დარიუშ შაიეგანი ამავე დროს არის ავტორი ლექსებისა და რომანისა «მირაჟების მიწები» ( Terres des mirages,Aube,2004).
ეს უაღრესად საინტერესო წერილი დაიბეჭდა ფრანგული ჟურნალი « Philosophie Magazine-ს 2008-2009 წლების დეკემბერ-იანვრის ნომერში.
____________________________________________
«მე ქვა ვიყავი და მცენარედ მოველ,
მოვკვდი მცენარე და ბუნაგი ცხოველში ვპოვე.
მოვკვდი ცხოველიც და ვიქეცი ადამის ტომად.
მოვკვდები აქაც,მაგრამ განა მაძრწუნებს კვდომა.
არდავიცვლები მომავალ დღეთა იმედით მთენი.
და იმ დღეს როდესაც ანგელოსის დადგება ჯერი
გამომესხმება ანგელოსის მსუბუქი ფრთენი.
არარაობა დამანახებს უსახო სახეს და
მიღაღადებს: ნივთი თვისად მოიქცეს სახედ.
სიკვდილი ხარობს, და შენ კიდევ ტყუილად ცხარობ.
განა არ იცი, რომ ჯურღმულში დის სიცოცხლის წყარო?
ლოტოსის მსგავსად შუა წყალში გაიდგი ფესვი
და სვი ეს წყალი, რამდენიც გინდა იმდენი შესვი.
მაგრამ გახსოვდეს ამ წუთისოფლის სასტიკი
მცნება: წამალი არის წყალმანკისთვის წყალი და სნებაც...»
ესაა სუფია ირანელი დარიუშ შაიეგანის დიდი მოძღვრის, მბრუნავ დერვიშთა სუფიური
ორდენის დამაარსებელი სუფია მოძღვარი ჯელალ ედ დინ რუმის ლექსის ფრაგმენტი.
დარიუშ შაიეგანის დედა ქართველი იყო.
თურქეთში, კონიაში ჯელალ ედ დინ რუმის გარდაცვალება ერთნაირად დაიტირეს
მაჰმადიანებმა,ქრისტიანებმა, იუდევლებმა.
იქვე, კონიაში, ჯელალ ედ დინ რუმის მავზოლეუმი ააგო ქართველთა და კავკასიელთა თამარ მეფის შვილიშვილმა გურჯი ხათუნმა.
იქ ყოველწლიურად, რუმის პატივსაცემად იკრიბება ხოლმე მთელი მაჰმადიანური სამყარო.
No comments:
Post a Comment